Stwierdzenie nabycia spadku, czyli jak potwierdzić swoje prawa do majątku po zmarłym

Stwierdzenie nabycia spadku teoretycznie nie jest konieczne – nawet bez niego jesteś spadkobiercą i możesz zarządzać odziedziczonym majątkiem. Nie bez powodu jednak tak wiele osób decyduje się potwierdzić swoje prawa przed sądem lub notariuszem. Skąd ta decyzja? Czym jest stwierdzenie nabycia spadku? I w jakich sytuacjach warto się o nie ubiegać?

Jak przebiega sprawa o stwierdzenie nabycia spadku?

Warto zacząć od tego, że postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku nie ma na celu uczynić Cię spadkobiercą. Jesteś nim już znacznie wcześniej.  Zgodnie z art. 925 Kodeksu cywilnego:

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku.

Wspomnianą przez przepis chwilą otwarcia spadku jest albo moment otwarcia testamentu (jeśli spadkodawca pozostawił po sobie ostatnią wolę), albo – jeśli testamentu nie było – śmierć spadkodawcy.

W praktyce wygląda to więc w ten sposób:

1. Już z chwilą otwarcia spadku stajesz się spadkobiercą
2. Od momentu, w którym dowiesz się, że dziedziczysz, masz 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku
3. Jeśli odrzucisz spadek – sprawa się dla Ciebie kończy. Jeśli go przyjmiesz lub nie zrobisz nic (po upływie 6 miesięcy bez żadnej reakcji z Twojej strony nabywasz spadek z dobrodziejstwem inwentarza) – spadek należy do Ciebie.

Jak widzisz, nie ma tu mowy o stwierdzeniu nabycia spadku. Następuje ono dopiero później i co więcej nie jest obowiązkowe. W tym sensie, że możesz nawet latami nie uruchamiać postępowania spadkowego przed sądem. Co więcej, wiele rodzin nie robi tego całymi pokoleniami, a spadek przechodzi ze spadkobierców na kolejnych spadkobierców bez sądowego potwierdzania swoich praw.

Tu jednak od razu nasuwa się pytanie – w takim razie po co ktoś w ogóle miałby być zainteresowany złożeniem wniosku do sądu? Odpowiedź jest stosunkowo prosta: z tego powodu, że nikt nie pozwoli Ci wykonać ważnych czynności dotyczących składników spadku, jeśli nie będzie mieć pewności, że rzeczywiście jesteś spadkobiercą.

Jeśli więc np. chcesz sprzedać odziedziczoną nieruchomość, wypłacić środki z konta zmarłego albo wpisać się do księgi wieczystej jako nowy właściciel mieszkania czy przeprowadzić dział spadku, musisz mieć solidny dowód na to, że takie prawo Ci przysługuje. A tym „solidnym dowodem” może być albo sądowe postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, albo notarialny akt poświadczenia dziedziczenia.

Postępowanie o stwierdzeniu nabycia spadku: sąd czy notariusz?

Swoje prawa do spadku możesz potwierdzić na 2 sposoby: przed sądem lub przed notariuszem. W tym pierwszym przypadku na Twój wniosek zostanie uruchomienie postępowanie przed sądem rejonowym, a następnie – wydane wspomniane już postanowienie stwierdzające nabycie spadku. Istnieje jednak alternatywa – potwierdzenie swoich praw przed notariuszem. Efekt jest ten sam, ale dokument wydany w związku z tym procesem ma inną nazwę – notarialny akt poświadczenia dziedziczenia.

Którą drogę lepiej wybrać? Niestety odpowiedź brzmi: to zależy. Nie zawsze Twoja sytuacja pozostawi Ci zresztą jakikolwiek wybór. Wiele zależy od konkretnych okoliczności. Przyjrzyjmy się więc uważnie każdemu z 2 możliwych scenariuszy.

Kiedy sądowe postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku będzie dobrym rozwiązaniem dla spadkobiercy?

Swoje prawa do spadku możesz potwierdzić przed sądem zawsze. Dzieje się tak dlatego, że jeśli w toku postępowania pojawią się jakiekolwiek wątpliwości, rozstrzygnięcia pozostawia się właśnie sądowi.

W praktyce oznacza to, że nie ma znaczenia, czy Ty i pozostali spadkodawcy jesteście zgodni co do tego, kto dziedziczy i w jakiej części. W toku postępowania te kwestie będzie można wyjaśnić.

Z tego powodu postępowanie przed sądem wielu osobom może kojarzyć się z konfliktem i długą batalią związaną ze spadkiem. W praktyce jednak skoro jest to droga dostępna zawsze, to mogą z niej skorzystać także osoby będące całkowicie zgodne odnośnie dziedziczenia. Często decyzja o pozostawieniu tej kwestii sądowi będzie wówczas podyktowana kosztami (postępowanie przed notariuszem jest droższe), a czasem będzie wynikać po prostu z braku niewiedzy (nie każdy zdaje sobie sprawę, że w ogóle istnieje jakakolwiek alternatywa dla drogi sądowej).

Jak przygotować i gdzie należy złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku?

Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku uruchamiane jest na wniosek. Wnioskodawcą może być wyłącznie osoba „mająca interes” w potwierdzeniu praw do spadku. W tej kategorii mieszczą się nie tylko spadkobiercy, ale również wierzyciele spadkodawcy, osoby, którym przysługuje prawo do zachowku, zapisobiorcy i wykonawcy testamentu. Co więcej, postępowanie może zostać uruchomione również na wniosek osoby zainteresowanej wykazaniem, że nie jest spadkobiercą, a tym samym nie powinna odpowiadać za długi spadkowe.

Aby jednak takie postępowanie w ogóle zostało uruchomione, konieczne będzie złożenie wniosku. Musi on zawierać:

• datę i miejscowość jego przygotowania;
• Twoje dane jako wnioskodawcy;
• dane uczestników postępowania;
• dane sądu, do którego składasz wniosek;
• tytuł pisma – wniosek o stwierdzenie nabycia spadku;
• wykazanie interesu prawnego – wskazanie, że jesteś osobą, która ma prawo złożyć taki wniosek;
• wykazanie okoliczności uzasadniających właściwość miejscową sądu spadku.

Do takiego wniosku dołącza się m.in. oryginał testamentu (o ile spadkodawca go sporządził) oraz akt zgonu spadkodawcy,

Tak przygotowany wniosek składa się do właściwego sądu rejonowego. Będzie nim:

• sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy
• lub – jeżeli takiego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić – sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy;
• gdy i tego nie uda się określić – wniosek trzeba wtedy złożyć do sądu rejonowego dla miasta stołecznego Warszawy.

Co sąd bada w trakcie postępowania?

Sąd w odpowiedzi na wniosek wyznaczy termin rozprawy i wezwie na nią wnioskodawcę oraz inne osoby mogące wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi i testamentowi. Zauważ, że w tym przypadku nie ma pozwanego i powoda, bo nie ma też żadnego sporu (nawet jeśli nie jesteście w stanie się porozumieć co do tego, kto i w jakim zakresie dziedziczy) – macie wspólne interesy.

W ramach takiego postępowania sąd spadku bada z urzędu, kto jest spadkobiercą i określi, jaki jest udział poszczególnych osób w spadku. Stwierdzi również nabycie ewentualnych przedmiotów zapisów windykacyjnych. Takie postanowienie zawsze będzie odnosić się do wszystkich spadkobierców i do spadku w całości. W ramach prowadzonej sprawy sąd nie może natomiast rozstrzygać kwestii dotyczących niegodności dziedziczenia i odsunięcia małżonka od dziedziczenia.

Po zakończeniu postępowania wyda natomiast postanowienia stwierdzające nabycie spadku. Będzie ono zawierać:

• dane spadkodawcy;
• dane wszystkie spadkobierców;
• wysokość udziałów każdego ze spadkobierców;
• nabycie ew. przedmiotu zapisu windykacyjnego;
• informacje dotyczące takiego zapisu – przedmiot zapisu i dane zapisobiorcy.

Prawomocne postanowienie stwierdzające nabycie spadku sąd wpisze następnie do Rejestru Spadkowego.

Notarialny akt poświadczenia dziedziczenia, czyli potwierdzenie praw do spadku u notariusza

W niektórych przypadkach masz do dyspozycji jeszcze drugie rozwiązanie – potwierdzenie praw do spadku przed notariuszem. W przeciwieństwie jednak do drogi sądowej, sporządzenie notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia nie zawsze okaże się możliwe.

Przewidziane są konkretne warunki:

1. Wszystkie wymagane osoby (te, które mogą zostać spadkobiercami ustawowymi, testamentowymi oraz zapisobiorcami windykacyjnymi) muszą stawić się u notariusza;
2. Spadkobiercy musza być przy tym zgodni co do tego, kto i w jakiej części dziedziczy.

Oznacza to, że jest to droga dostępna tylko dla osób działających w pełni zgodnie i gotowych razem stawić się w kancelarii. Jeśli któregoś z tych warunków nie uda się spełnić, notariusz nie będzie mógł sporządzić aktu poświadczenia dziedziczenia i pozostaje wam już tylko sąd. Co ważne, przed notariuszem nie można potwierdzić też praw do spadku dziedziczonego na podstawie testamentu szczególnego (testamentu ustnego, podróżnego lub wojskowego).

Postępowanie przed notariuszem ma natomiast pewne istotne plusy. Największym z nich jest oszczędność czasu. Sprawę zwykle jesteś w stanie załatwić podczas jednej wizyty, a wolny termin znajdziesz stosunkowo szybko. W przypadku złożenia wniosku do sądu najpierw musisz czekać kilka miesięcy na wyznaczenie rozprawy, a w dodatku sprawa zwykle nie zakończy się na jednym posiedzeniu. Różnica jest więc ogromna.

Druga kwestia to wygoda. Wniosek do sądu musisz wnieść w konkretnym miejscu (miejscu zamieszkania zmarłego lub miejscu położenia spadku). Przy drodze notarialnej nie ma takich ograniczeń. A to może okazać się bardzo pomocne, gdy większość spadkobierców mieszka w zupełnie innej części Polski niż sam spadkodawca.

Z drugiej strony za szybkość i wygodę musisz zapłacić – wizyta u notariusza oznacza większe koszty niż postępowanie przed sądem. Właśnie dlatego niektórzy spadkobiercy mimo całkowitej zgodności rezygnują z wizyty w kancelarii notarialnej na rzecz drogi sądowej.

A co dzieje się, gdy macie możliwość potwierdzenia praw do spadku przed notariuszem? Sporządzi on wspomniany już akt poświadczenia dziedziczenia i wpisze go do rejestru. Taki zarejestrowany dokument będzie odnosić takie same skutki i mieć taką samą moc co prawomocne sądowe postanowienie stwierdzające nabycie spadku.

Jak kancelaria może pomóc w postępowaniu spadkowym?

Jak widzisz, przepisy dotyczące potwierdzenia praw do spadku są dość skomplikowane. Całe postępowanie może budzić wiele Twoich pytań i wątpliwości i właśnie w tym kontekście dużym wsparciem może okazać się pomoc adwokata specjalizującego się w prawie spadkowym.

Rolą takiego prawnika będzie po pierwsze, upewnić się, że nic nie umknęło Twojej uwadze, że potwierdzenie praw do spadku jest konieczne i że robisz to prawidłowo. W drugiej kolejności może służyć Ci radą w zakresie tego, jaką drogę wybrać – sądową czy notarialną. Jeśli zdecydujesz się na to pierwsze rozwiązanie, prawnik w Twoim imieniu przygotuje wniosek, upewniając się, że jest on kompletny. Może również reprezentować Cię w sądzie. Dzięki temu będziesz czuć się bezpieczniej i mieć pewność, że Twoje prawa są przestrzegane i że nie popełniasz błędów, które mogłyby Cię słono kosztować – a to okazuje się szczególnie ważne, gdy Ty i pozostali spadkobiercy nie jesteście zgodni co do dziedziczenia majątku po zmarłym. Adwokat może Cię też reprezentować we wszystkich innych sprawach związanych z nabyciem spadku – np. dotyczących odsunięcia od dziedziczenia osoby niegodnej albo podważenia testamentu.

Nie masz obowiązku korzystania z usług prawnika, jednak w większości przypadków warto się na to zdecydować. Dzięki temu zaoszczędzisz mnóstwo nerwów, unikniesz kosztownych błędów, a także będziesz czuć się spokojnie i bezpiecznie podczas całego postępowania.