Odszkodowanie dla dzieci osób represjonowanych – kiedy się należy i jak się o nie ubiegać?
Osoby sprzeciwiające się komunistycznemu reżimowi i poddawane z tego powodu represjom mają prawo do zadośćuczynienia i odszkodowania od Skarbu Państwa. Co jednak jeśli taka osoba umrze, zanim wystąpi o rekompensatę? Jej uprawnienie przejdzie na najbliższych. Ustawa przewiduje więc w takim przypadku m.in. odszkodowanie dla dzieci osób represjonowanych, a nawet zadośćuczynienie za krzywdy doznane przez rodzica.
Komu przysługuje zadośćuczynienie i odszkodowanie dla represjonowanych?
Zanim przejdziemy do kwestii odszkodowania dla dzieci represjonowanych, musimy przypomnieć kilka najważniejszych informacji związanych z samym odszkodowaniem i zadośćuczynieniem.
Pod koniec ubiegłego wieku w życie weszła Ustawa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Biorąc jednak pod uwagę jej długą nazwę, bardzo często zamiennie stosuje się określenie „ustawa lutowa” pochodzące od miesiąca jej wydania.
Jak można się już domyślić po samym tytule, ustawa lutowa przewiduje, że orzeczenia wydawane wobec osób represjonowanych i działających na rzecz niepodległej Polski są nieważne. Co więcej, osoby, wobec których stwierdzono nieważność orzeczenia wydanego w czasach PRL, mogą z tego tytułu ubiegać się o rekompensatę.
Zgodnie z przepisami za nieważne uznaje się orzeczenia wydane przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe w okresie 1 stycznia 1944 r. – 31 grudnia 1989 r., jeśli:
- zarzucany czyn był związany z działalnością na rzecz niepodległej Polski;
- orzeczenie wydano z powodu takiej działalności;
- wyrok wydano ze względu na opór przeciwko kolektywizacji wsi oraz obowiązkowym dostawom.
Kiedy dzieci osób represjonowanych mogą otrzymać zadośćuczynienie i odszkodowanie za represje komunistyczne?
Możemy wyróżnić 2 grupy przypadków, w których to nie sam represjonowany, a jego dzieci otrzymają zadośćuczynienie i odszkodowanie za represje w PRL.
Zadośćuczynienie i odszkodowanie dla dzieci represjonowanych, niezależnie od tego, czy ich rodzic żyje
Pierwszy przypadek zakłada, że dziecko represjonowanego ma osobne prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia. W takiej sytuacji istnieją dwa odrębne uprawnienia – dla dzieci i rodziców poddawanych represjom. Z tego powodu nie będzie mieć wówczas znaczenia, czy represjonowany rodzic wciąż żyje.
Od razu nasuwa się więc pytanie – kiedy dziecko mogłoby samo mieć prawo do otrzymania rekompensaty? Odpowiedź jest stosunkowo prosta: kiedy czas represji rodzica miał na takie dziecko bezpośredni wpływ. Stąd dzieci represjonowanych mogą otrzymać rekompensatę, jeśli:
- Urodziły się lub przebywały z mamą w więzieniu czy w tzw. innych miejscach odosobnienia. Jednocześnie musiała to być sytuacja spowodowana wydaniem komunistycznego orzeczenia, które później zostało uznane za nieważne;
- Ich matki, w okresie ciąży, przebywały w więzieniu lub innych miejscach odosobnienia. I w tym przypadku represje te musiały być prowadzone na podstawie komunistycznego orzeczenia, później uznanego za nieważne.
Odszkodowanie dla dzieci osób represjonowanych w miejsce zmarłych rodziców
Znacznie częściej jednak o zadośćuczynieniu i odszkodowaniu dla dzieci osób represjonowanych mówi się w drugim kontekście – gdy uprawnienie to przechodzi na dziecko wskutek śmierci osoby represjonowanej.
Jest to dość specyficzny przypadek. Jako dziecko represjonowanego nie jesteś przecież osobą, która sama doświadczyła represji. Nie dotknęła Cię z tego powodu krzywda i nie doprowadziło to do strat materialnych po Twojej stronie. Mimo wszystko ustawa pozwala na wystąpienie z żądaniem o odszkodowanie, choć w innych sytuacjach nie byłoby to możliwe (np. w razie śmierci rodzica mającego prawo do odszkodowania za poniesioną szkodę i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę z tytułu wypadku komunikacyjnego, prawo do tych świadczeń nie przechodzi na najbliższych. W przypadku represji komunistycznych jest jednak inaczej).
Jak wysokie odszkodowanie i zadośćuczynienie za represjonowanie w czasach PRL można uzyskać?
Nasi klienci często pytają, jak wysoką rekompensatę za represje komunistyczne mogą otrzymać. Niestety w artykule nie jesteśmy w stanie udzielić precyzyjnej odpowiedzi. Każda sprawa jest inna, a to właśnie od okoliczności konkretnego przypadku zależy zarówno wysokość odszkodowania, jak i zadośćuczynienia.
Możemy natomiast szczegółowo wskazać, jak ustala się odszkodowanie i zadośćuczynienie dla dzieci osób represjonowanych w okresie PRL, a także od czego zależy wysokość tych świadczeń. Jeśli natomiast chcesz poznać przewidywane kwoty dotyczące konkretnie Twojego przypadku, najlepiej skontaktuj się z kancelarią adwokacką. Prawnik przeanalizuje okoliczności sprawy i w ten sposób będzie w stanie udzielić Ci szczegółowych odpowiedzi. Co więcej, będzie mógł podjąć dalsze kroki – m.in. przygotować wniosek o odszkodowanie za represje.
Odszkodowanie dla dzieci osób represjonowanych
Zacznijmy od prostszej kwestii, czyli odszkodowania dla dzieci osób represjonowanych w czasach komunizmu. Wysokość tego świadczenia można ustalić w prostszy sposób. Jest ono bowiem ściśle związane ze szkodami materialnymi.
Jego wysokość powinna odpowiadać równowartości szkód majątkowych i strat, które represjonowany poniósł w związku z wykonaniem lub nawet samym wydaniem orzeczenia komunistycznego.
Oczywiście jest to proste w teorii. Upływ czasu sprawia natomiast, że sprawa się komplikuje. Mówimy przecież o sytuacji, w której zaczynasz starać się o odszkodowanie po śmierci represjonowanego na wiele lat od tych zdarzeń. Z tego powodu znacznie trudniej jest zebrać potrzebne dokumenty – przedstawić wykaz osiąganych zarobków i łatwo oszacować wszystkie wydatki, utracone wynagrodzenie itd.
Tym bardziej, że upływ czasu wpłynął również na zmianę wartości pieniądza. Tymczasem odszkodowanie za represji powinno odpowiadać obecnym stawkom. Trzeba więc przeliczyć ustaloną sumę na jej współczesną równowartość.
Zadośćuczynienie dla dzieci represjonowanych od Skarbu Państwa
Zadośćuczynienie za represje komunistyczne pełni już zupełnie inną funkcję niż odszkodowanie. Ma za zadanie zrekompensować krzywdy, czyli cierpienia psychiczne i fizyczne. Prowadzi to do dwóch wniosków:
- Ponieważ zadośćuczynienie i odszkodowanie dla osób represjonowanych naprawia zupełnie inny rodzaj szkód, to te świadczenia przysługują niezależnie od siebie. Ubieganie się o jedno nie odbiera Ci więc możliwości jednoczesnego otrzymania drugiego.
- Zadośćuczynienie dotyczy sfery, której nie da się precyzyjnie oszacować. Mówimy przecież o kwestiach niematerialnych.
Istnieją wprawdzie pewne czynniki, które najczęściej bierze się pod uwagę. Znaczenie będą mieć przede wszystkim okoliczności towarzyszące represjom, czas ich trwania, stopień nasilenia, skutki represji oddziałujące na przyszłość i cechy samej osoby represjonowanej. Zawsze jednak pod uwagę bierze się sytuację konkretnej osoby. Zauważ, że dwie ofiary komunistycznego reżimu, które doświadczyły dokładnie tych samych represji, mogą odczuwać je jako krzywdy o zupełnie innym stopniu nasilenia. A zadośćuczynienie zawsze ma być ustalane tak, by było odpowiednie dla konkretnej osoby i stopnia doznanych przez nią cierpień. Decydujące powinny być więc subiektywne odczucia represjonowanego.
To samo w sobie sprawia, że zadośćuczynienie trudno jest precyzyjnie oszacować. I to w każdym przypadku, w którym mamy do czynienia z krzywdami. Jeśli jednak chodzi o zadośćuczynienie za represje komunistyczne, to przecież mówimy o krzywdach, których taka osoba doznała ponad 30 lat temu. Oczywiście niektóre z nich mogły mieć wpływ na całe jej życie (np. uraz fizyczny mógł na stałe uniemożliwić wykonywanie danych aktywności). Z drugiej strony nie każdy skutek represji był aż tak namacalny i prosty do określenia.
Dodatkowo mówimy o przypadku, w którym o zadośćuczynienie występujesz w imieniu rodzica i musisz określić rozmiar jego krzywd bez możliwości skonsultowania tej kwestii z samym represjonowanym. Musisz więc opierać się na dokumentach, rozmowach z przeszłości, relacjach innych osób represjonowanych wraz z Twoim rodzicem.
Dodatkowe uprawnienia dla dzieci osób represjonowanych
Wiesz już, że zadośćuczynienie i odszkodowanie dla represjonowanych może przejść po ich śmierci na osoby najbliższe, takie jak małżonek czy dzieci. Warto mieć jednak świadomość, że nie zawsze będą to wszystkie roszczenia, jakie masz prawo zgłosić.
Jeśli represje doprowadziły do śmierci Twojego rodzica, masz prawo nie tylko wystąpić z wnioskiem o odszkodowanie i zadośćuczynienie od Skarbu Państwa. Dodatkowo możesz domagać się również pokrycia całości lub części kosztów symbolicznego upamiętnienia osoby niesłusznie represjonowanej. Przepisy stawiają jednak konkretny wymóg – śmierć musiała być wynikiem wykonania orzeczenia uznanego za nieważne (np. Twój rodzic zmarł w więzieniu, do którego trafił w związku z wyrokiem skazującym za działania na rzecz państwa polskiego w okresie PRL).
Bardzo często w czasach masowych represji orzekano przepadek lub konfiskatę majątku na rzecz Skarbu Państwa. Czasami też konkretne przedmioty zatrzymywano już w toku postępowania. W takiej sytuacji przepisy uprawniają Cię do wystąpienia o zwrot skonfiskowanego mienia. Jeśli natomiast jego odzyskanie nie jest możliwe, Skarb Państwa powinien zwrócić Ci jego równowartość.
Chcesz ubiegać się o odszkodowanie dla dzieci osób represjonowanych? Najpierw zadbaj o unieważnienie orzeczenia!
W poprzednich akapitach wspomnieliśmy, że odszkodowanie oraz zadośćuczynienie najczęściej wiąże się z represjami, które zostały nałożone na daną osobę wskutek wydania wyroku (orzeczenia). Wyrok ten następnie mógł zostać uznany za nieważny z uwagi na Ustawę lutową.
Nie dzieje się to jednak automatycznie. Trzeba złożyć wniosek o stwierdzenie nieważności komunistycznego orzeczenia.
Unieważnienie takiego orzeczenia ma podwójne znaczenie. Po pierwsze, jest równoznaczne z uniewinnieniem. Stwarza więc możliwość zrehabilitowania osób represjonowanych. Po drugie, otwiera drogę do otrzymania rekompensaty od Skarbu Państwa.
O unieważnienie orzeczenia może wystąpić sam represjonowany lub osoby, którym po jego śmierci przysługuje odszkodowanie i zadośćuczynienie. Jeśli więc Twój rodzic za życia sam wystąpił o unieważnienie orzeczenia, ale przed śmiercią nie otrzymał przysługującego od Skarbu Państwa odszkodowania i zadośćuczynienia, od razu możesz przystąpić do kroku drugiego, czyli domagać się wypłaty roszczeń. Pamiętaj, że masz na to tylko 10 lat od momentu unieważnienia wyroku.
Z kolei jeśli represjonowany rodzic przed śmiercią nie unieważnił komunistycznego wyroku, to właśnie od tego rozpocznie się Twoja droga domagania się od Skarbu Państwa zapłaty tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia za represje.
Jak wygląda procedura uzyskania odszkodowania i zadośćuczynienia dla dziecka osoby represjonowanej w czasach PRL?
Jeśli chcesz wystąpić o odszkodowanie i zadośćuczynienie w miejsce zmarłego represjonowanego rodzica, w pierwszej kolejności musisz zadbać o zgromadzenie dokumentów. Znaczenie będą mieć te potwierdzające represje (przede wszystkim odpis komunistycznego wyroku), a także poniesione szkody i straty (dokumentacja medyczna, wykaz płac itd.). Oprócz tego konieczne będzie przedłożenie aktów stanu cywilnego. W ten sposób potwierdzisz, że masz prawo ubiegać się o rekompensatę po śmierci represjonowanego z uwagi na to, że jesteś jego dzieckiem.
Kolejny krok to przygotowanie wniosku i wystąpienie o unieważnienie komunistycznego orzeczenia. W zależności od przypadku wniosek ten będziesz składać w odpowiednim sądzie okręgowym lub wojskowym.
Kiedy postanowienie o stwierdzenie nieważności wyroku zostanie już wydane, możesz wystąpić do Skarbu Państwa o zadośćuczynienie i odszkodowanie, a także ewentualne dodatkowe świadczenie (zwrot kosztów upamiętnienia zmarłego represjonowanego i zwrot skonfiskowanego mienia). Oczywiście do wniosku konieczne będzie dołączenie dowodów potwierdzających fakt przysługiwania Ci tych świadczeń oraz ich wysokości.
Jak kancelaria może pomóc otrzymać odszkodowanie za internowanie i zadośćuczynienie od Skarbu Państwa?
Uzyskanie zadośćuczynienia i odszkodowania dla dzieci osób represjonowanych to proces, przez który teoretycznie można przejść samodzielnie. I niektórzy rzeczywiście się na to decydują. Istnieje jednak także inna, prostsza droga, czyli skorzystanie z pomocy adwokatów.
Jak wiesz już z poprzedniej części artykułu, ustalenie wysokości rekompensaty za represje jest trudnym zadaniem. Na tyle trudnym, że już prawnik bez doświadczenia w prowadzeniu spraw z tego zakresu może mieć duży problem. A co dopiero osoba bez wykształcenia. Jeśli jednak powierzasz swoją sprawę osobie, która reprezentowała już wielu represjonowanych lub ich dzieci, masz znacznie większą szansę na uzyskanie odpowiedniej kwoty.
Taki adwokat będzie wiedział, jakie dokumenty mają znaczenie, jak sprawnie je pozyskać i jakie argumenty mogą okazać się decydujące w przypadku ustalania odszkodowania i zadośćuczynienia za represję. W oparciu o swoje doświadczenie będzie też w stanie bardziej precyzyjnie określić, na zasądzenie jakich kwot rzeczywiście masz szansę – przede wszystkim jeśli chodzi o sferę niematerialną i związane z nią zadośćuczynienie.
Dodatkowo profesjonalna pomoc oznacza dla Ciebie także uniknięcie zbędnych formalności i zbędnego stresu. Jeśli na każdym kroku towarzyszy Ci prawnik, to on dba o takie kwestie jak zebranie potrzebnych dokumentów, przejrzenie orzecznictwa, sporządzenie wniosku i przedstawienie odpowiednich dokumentów. To on czuwa również nad tym, by zgłosić wszystkie przysługujące Ci roszczenia i to w odpowiedniej wysokości. I co równie ważne – to on może reprezentować Cię przed sądem, dzięki czemu będziesz czuć się pewniej podczas całego postępowania.
W naszej kancelarii od lat prowadzimy sprawy dotyczące unieważniania komunistycznych orzeczeń i uzyskiwania odszkodowania oraz zadośćuczynienia za represje. Jeśli chcesz skorzystać z naszej pomocy, możesz skontaktować się z nami za pomocą formularza na stronie, mailowo lub telefonicznie.
