Jak wygląda postępowanie spadkowe? 4 kroki do uregulowania formalności po śmierci spadkodawcy

Większość osób wie, że jeśli dziedziczy spadek, musi złożyć odpowiednie oświadczenie – przyjąć go lub odrzucić. Zdecydowanie jednak na tym etapie całe postępowanie spadkowe się nie kończy. Wręcz przeciwnie – jeśli chcesz w pełni uregulować formalności po śmierci zmarłego, czeka cię jeszcze długa droga.

Krok 1.: złóż oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku

Art. 925 Kodeksu cywilnego wyraźnie stanowi, że:

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku.

Otwarcie spadku ma natomiast miejsce momencie śmierci spadkodawcy. Oznacza to, że już od tej chwili przysługuje Ci prawo do majątku po zmarłym, a także że odpowiadasz za jego długi.

Na początku jest to jednak wyłącznie stan o charakterze przejściowym. Od momentu, w którym „dowiesz się o tytule swojego powołania” (co zwykle następuje w momencie śmierci spadkodawcy lub otwarcia testamentu) biegnie 6-miesięczny termin na złożenie oświadczenia. Możesz podjąć wówczas uznać, że:

• przyjmujesz spadek wprost,
• przyjmujesz spadek z dobrodziejstwem inwentarza – odpowiadasz za długi spadkowe tylko do wysokości dziedziczonego udziału,
• odrzucasz spadek.

Decyzja w tym zakresie należy do Ciebie. Jeśli zmarły pozostawił po sobie duże długi, zwykle najlepszym, co możesz zrobić, okaże się odrzucenie spadku. Pamiętaj jednak, że często prawo do spadku może wówczas przejść na Twoje dzieci – one również będą musiały więc złożyć odpowiednie oświadczenie, jeśli chcą uniknąć obowiązku spłaty długów po zmarłym.

Co jeśli zapomnisz złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku?

Istnieje jeszcze jedna możliwość – przegapiasz 6- miesięczny termin. Zgodnie z przepisami oznacza to, że spadek uznaje się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.

W takiej sytuacji odpowiadasz jedynie za część długów zmarłego. Zauważ jednak, że chodzi o odpowiedzialność do równowartości odziedziczonego spadku. Niektórzy błędnie sądzą, że wierzyciele zmarłego mogą domagać się spłaty wyłącznie w ramach spadku – np. jeśli odziedziczysz mieszkanie o wartości 400.000 złotych, będą musieli poczekać, aż je sprzedasz i wtedy dokonasz spłaty.

W praktyce jest jednak zupełnie inaczej. Twoja odpowiedzialność w tym przypadku rzeczywiście ogranicza się do 400.000 złotych, ale jeśli pojawią się problemy z uzyskaniem tych pieniędzy w ramach spadku, wierzyciele mogą dochodzić zapłaty z Twojego własnego majątku.

Właśnie dlatego w Twoim interesie leży pilnowanie terminów, a przede wszystkim uważne przemyślenie decyzji o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości w tym zakresie, najlepiej więc, gdy skonsultujesz się z prawnikiem. W ten sposób jesteś w stanie uniknąć wielu błędów, które mogą Cię słono kosztować.

Jak złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku?

Załóżmy, że decyzja podjęta – chcesz przyjąć spadek. Wówczas musisz przygotować oświadczenie o przyjęciu spadku, które będzie zawierać:

• dane spadkodawcy (imię i nazwisko, miejsce ostatniego zamieszkania) oraz datę i miejsce jego śmierci,
• tytuł powołania do spadku – ustawa czy testament,
• treść oświadczenia (przyjęcie spadku wprost, z dobrodziejstwem inwentarza lub jego odrzucenie),
• dane wszystkich spadkobierców ustawowych,
• informacje o wszystkich testamentach i miejscu ich przechowywania.

Takie oświadczenie możesz złożyć na kilka sposobów – m.in. notarialnie, jak również przed sądem w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Do oświadczenia koniecznie dołącz skrócony odpis aktu zgonu albo prawomocne orzeczenie o uznaniu za zmarłego.

Krok 2.: potwierdź swoje prawo do spadku

Jesteś już spadkobiercą. Nie możesz odwołać swojego oświadczenia o nabyciu spadku. Na tym etapie wiele osób rezygnuje z dalszego regulowania formalności po śmierci spadkodawcy. Tymczasem przed sobą ma jeszcze całe postępowanie spadkowe.

W tym miejscu trzeba jednak zaznaczyć, że kolejne 2 opisane kroki nie są obowiązkowe. Nie musisz ani potwierdzać swoich praw do spadku, ani dokonywać jego działu. Nie brak rodzin, które nawet całymi pokoleniami nie zajmują się tymi formalnościami. Z drugiej strony uregulowanie spraw spadkowych zwykle po prostu Ci się opłaca – w ten sposób zyskujesz możliwość dokonania wielu czynności i przejęcia poszczególnych składników majątku na wyłączną własność.

Zanim to jednak nastąpi, musisz potwierdzić swoje prawa do spadku. Możesz to zrobić na 2 różne sposoby: sądowo albo przed notariuszem. Obie te drogi niosą za sobą ten sam skutek – zyskujesz możliwość dokonania pewnych czynności, które wcześniej nie byłyby możliwe.

Jeśli bank nie ma pewności, że jesteś spadkobiercą, nie wypłaci Ci pieniędzy z konta zmarłego.

Gdy przychodzisz do notariusza, chcąc sprzedać odziedziczoną nieruchomość, ten nie spisze umowy sprzedaży bez potwierdzenia, że rzeczywiście należy ona do Ciebie.

Z kolei jeśli zamierzasz odzyskać dług od wierzycieli spadkodawcy, sąd musi wiedzieć, że rzeczywiście masz prawo dochodzenia zapłaty i złożenia pozwu.

I co równie ważne – bez potwierdzenia swoich praw do spadku nie możesz też dokonać jego działu.

To tylko kilka z wielu sytuacji, kiedy oprócz bycia spadkobiercą potrzebujesz dodatkowego dowodu na to, że rzeczywiście nim jesteś. Jeśli więc uznasz, że chcesz przeprowadzić postępowanie spadkowe, to kolejnym krokiem będzie wybór odpowiedniej drogi – sądowej lub notarialnej.

Sądowe stwierdzenie nabycia spadku

Droga sądowa to sposób częściej wybierany przez spadkobierców, którzy chcą potwierdzić swoje prawa do spadku. Powód jest prosty – nie wizyta u notariusza nie zawsze jest możliwa. Przy sądowym stwierdzeniu nabycia spadku nie ma natomiast znaczenia, czy wszyscy jesteście zgodni co do tego, kto dziedziczy i w jakim zakresie.

Wystarczy, że jedna osoba mająca w tym interes (czyli nawet niekoniecznie spadkobierca) złoży wniosek do sądu, by ten przeprowadził postępowanie spadkowe. Sąd zbada wówczas:

• czy spadkodawca zostawił testament,
• kto należy do kręgu spadkobierców,
• w jakiej części dziedziczą poszczególne osoby.

Wydane wówczas postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wskaże wszystkich spadkobierców i wartość przypadających im udziałów (wyrażonych w ułamku). Jeśli spadkodawca ustanowił także zapisobiorców windykacyjnych, sąd wymieni również te osoby w postanowieniu i określi przedmiot zapisu.

Notarialny akt poświadczenia dziedziczenia

Sądowe postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku niesie za sobą kilka problemów. Po pierwsze, wniosek musisz kierować do sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, który może być w innym mieście niż to, w którym przebywasz, a nawet na drugim końcu Polski. Poza tym cała sprawa może trwać naprawdę długo – między każdym kolejnym posiedzeniem zwykle upływa kilka miesięcy.

Istnieje jednak alternatywa, czyli notarialny akt poświadczenia dziedziczenia. Taki dokument ma inną nazwę i wydaje go notariusz, ale skutki są te same – potwierdzasz swoje prawa do majątku po zmarłym.

Musisz jednak wiedzieć, że nie zawsze ta droga będzie dla Ciebie dostępna. Wprawdzie w ten sposób całe postępowanie spadkowe przynajmniej na tym etapie zakończysz szybciej. Oznacza to jednak dla Ciebie również wyższe koszty. Co jednak ważniejsze, notariusz wyda akt poświadczenia dziedziczenia tylko pod warunkiem, że:

• wszyscy spadkobiercy stawią się w kancelarii,
• będą zgodni co do tego, kto dziedziczy,
• nie będzie wątpliwości co do udziałów przysługujących poszczególnym osobom.

Tylko jeśli zdołasz przekonać wszystkich spadkobierców, by stawili się u notariusza i tylko pod warunkiem, że będziecie całkowicie zgodni, możesz skorzystać z tej drogi.

W praktyce jednak bywa z tym różnie. Kłótnie o spadek należą do częstych przypadków, dlatego nieraz nie pozostaje Ci nic innego niż postępowanie przed sądem.

Stwierdzenie nabycia spadku i co dalej? Czas na krok 3.: formalności

Masz już stwierdzenie nabycia spadku albo notarialny akt dziedziczenia. Zanim uruchomisz kolejny etap postępowania spadkowego, musisz zadbać o kilka formalności.

Zgłoś się do urzędu skarbowego

Zrób to w ciągu 6 miesięcy od momentu:

• uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub
• zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia.

Zgłoszenia dokonujesz na formularzu SD-Z2 i wysyłasz do urzędu właściwego ze względu na miejsce położenia majątku spadkowego. Jeśli natomiast w skład tego majątku wchodzi nieruchomość – właściwy będzie urząd położenia tej nieruchomości.

Złóż wniosek o wpis do ksiąg wieczystych

Jeśli w skład spadku wchodzi nieruchomość, musisz ujawnić swoje prawo. Mówiąc prościej – konieczne będzie dokonanie wpisu i zaktualizowanie właściciela (lub właścicieli, jeśli spadkobierców jest kilku).

Taki wniosek należy złożyć na formularzu i wysłać do Wydziału Ksiąg Wieczystych właściwego dla miejsca położenia nieruchomości. Możesz zrobić to osobiście lub pocztowo. Początkowo w księdze pojawi się jedynie wzmianka. Dopiero po rozpoznaniu wniosku – co może potrwać kilka miesięcy – sąd zmieni właściciela.

Choć nie wszyscy spadkobiercy wywiązują się z tego obowiązku, to warto wspomnieć, że nie dopełniając go, narażasz się na karę grzywny.

Poinformuj dostawców mediów i spółdzielnię

To wciąż nie koniec formalności związanych z nieruchomością – o zmianie właściciela poinformuj też dostawcę mediów (np. internetu), a także spółdzielnię.

Krok 4.: przeprowadź dział spadku

Masz już postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i uregulowane wszystkie inne formalności? Teraz czas na kolejny krok, który znów nie musi być obowiązkowy, czyli dział spadku.

Na ten temat znajdziesz cały osobny wpis w naszej Bazie Wiedzy. Nie ma więc potrzeby, by w tym miejscu zagłębiać się w szczegóły. Warto jednak wspomnieć o kilku najważniejszych kwestiach.

Po pierwsze, dopiero dział spadku umożliwia Ci dysponowanie częścią majątku po zmarłym na wyłączną własność. Przed jego przeprowadzeniem jesteś współwłaścicielem wszystkich składników spadku w części określonej przy pomocy ułamka. Na przykład, jako spadkobierca 1/3 spadku, masz udział tej wielkości w każdej najmniejszej rzeczy pozostawionej przez zmarłego.

Musisz więc podejmować decyzje wraz z innymi spadkobiercami. To może okazać się bardzo uciążliwe, szczególnie, gdy macie odmienne wizje tego, jak dysponować odziedziczonym majątkiem. Dział spadku pozwoli to zmienić, a możesz go przeprowadzić na 2 różne sposoby.

Dział spadku w drodze umowy

Tu konieczne jest zgodne działanie was wszystkich. Musicie ustalić, że chcecie podzielić spadek oraz podjąć decyzję, jak to zrobić. Jeśli pojawią się jakiekolwiek niezgodności, pozostaje wam tylko droga sądowa. Dział spadku możecie przeprowadzić w dowolnej formie, pod warunkiem, że w skład spadku nie wchodzi nieruchomość – w przeciwnym razie konieczna okaże się umowa u notariusza.

Sądowy dział spadku

Tak samo jak na wcześniejszym etapie i tu postępowanie spadkowe przed sądem nie wymaga zgodnego działania. Wystarczy, że Ty chcesz podzielić spadek i złożysz odpowiedni wniosek. Co więcej, nie musisz się zgadzać z pozostałymi osobami, jak taki dział ma przebiegać. Z drugiej strony jeśli jesteście zgodni co do przeprowadzenia działu spadku i sposobu, w jaki ma się to dokonać, też możecie skorzystać z drogi sądowej. Wprawdzie na zakończenie sprawy poczekacie dłużej, ale za to zmniejszycie koszty.

Jak widzisz, na złożeniu oświadczenia o przyjęciu spadku sprawa zdecydowanie się nie kończy. Można powiedzieć, że to dopiero wstęp do uregulowania wszystkich spraw spadkowych.