Jak napisać testament i zrobić to dobrze?

Czy wiesz, że żeby napisać ważny testament, nie musisz wcale udawać się do notariusza? Tak naprawdę wystarczy Ci kartka papieru, długopis i oczywiście znajomość przepisów. Nie oznacza to jednak, że taka forma sporządzenia ostatniej woli dostępna jest tylko do prawników. W tym wpisie szczegółowo wyjaśniamy, jak napisać testament własnoręczny, który będzie skuteczny i precyzyjnie odzwierciedli Twoją wolę.

Jak napisać testament? 2 podstawowe możliwości

Polskie prawo wyróżnia aż 6 rodzajów testamentów. W praktyce jednak jeśli już ktoś decyduje się spisać ostatnią wolę, zwykle korzysta z 2 form: testamentu notarialnego lub własnoręcznego.

To pierwsze rozwiązanie jest o tyle lepsze, że notariusz doskonale zna przepisy. Dopilnuje więc wszystkich kwestii formalnych, upewni się, że poszczególne postanowienia odzwierciedlają Twoją wolę i bezpiecznie przechowa testament. Taki dokument trudno też będzie podważyć. Z drugiej strony wizyta u notariusza generuje duże koszty, na które nie każdy może sobie pozwolić.

Alternatywę stanowi testament własnoręczny (holograficzny), który możesz spisać w zaciszu swojego domu i który nie pociąga za sobą żadnych kosztów. Aby go przygotować, musisz jedynie poświęcić swój czas i upewnić się, że spełnia przepisowe wymogi. Na szczęście nie jest to takie trudne – poznasz ten proces krok po kroku w kolejnych akapitach, z których dowiesz się, jak napisać testament własnoręczny w swoim domu.

Najważniejsze zasady przy spisywaniu testamentu

Zanim przejdziemy jeszcze do szczegółowej instrukcji spisywania testamentu, warto zacząć od kilku fundamentalnych zasad:

• aby sporządzić testament musisz mieć pełną zdolność do czynności prawnych. Znaczenie ma tu jednak tylko sam moment spisywania ostatniej woli. Jeśli w przyszłości staniesz się osobą ubezwłasnowolnioną, nie będzie mieć to wpływu na ważność testamentu (choć może stanowić podstawę do podważenia testamentu).
• w polskim prawie nie ma możliwości spisywania testamentu wspólnego. Nie możesz więc np. wraz z małżonkiem sporządzić jednego dokumentu, w którym wspólnie zadecydujecie o losach waszego majątku. W takiej sytuacji pozostaje wam jedynie przygotować testamenty wzajemne: Ty w swoim ustanawiasz małżonka spadkobiercą majątku po Twojej śmierci, a on postępuje analogicznie.

Jak napisać ważny testament w domu?

Istnieje kilka kwestii, o które musisz zadbać, jeśli chcesz sporządzić ważny testament holograficzny.

Własnoręczny charakter

Po pierwsze, jak wskazuje sama nazwa, musisz sporządzić go własnoręcznie i to w całości. To oznacza, że nieważny będzie testament:

• napisany na komputerze, wydrukowany i podpisany własnoręcznie,
• podyktowany innej osobie.

Jedyny testament spełniający wymóg własnoręczności to ten całkowicie spisany odręcznie przez Ciebie. Nie ma natomiast żadnych konkretnych wymogów co do tego, jak ma wyglądać taki dokument – może to być zwykła biała kartka, strona wyrwana z zeszytu, a teoretycznie nawet inna powierzchnia, na której trwale możesz zachować swoją ostatnią wolę.

(Jako ekstremalne przykłady można podać tu spisanie testamentu na ścianie albo serwetce – on również będzie spełniał wymóg własnoręczności i ważnego testamentu, choć oczywiście trudno sobie wyobrazić, by ktoś rzeczywiście sięgnął po takie rozwiązanie).

Własnoręczny podpis

Pod testamentem musisz się też podpisać – dokładnie tak jak podpisujesz się pod innymi dokumentami. Jeśli tego nie zrobisz, zajdzie jeden z przypadków, kiedy testament jest nieważny, a co za tym idzie – dziedziczenie nie będzie przebiegać zgodnie z Twoją wolą, a według reguł dziedziczenia ustawowego.

Podpis pozwala po pierwsze zidentyfikować testatora (czyli ustalić, że to np. Jan Kowalski jest jego autorem), a przy okazji wskazać, w którym miejscu kończy się ostatnia wola – uniemożliwia to np. zmodyfikowanie testamentu poprzez dopisanie postanowień niezgodnych z Twoją wolą.

Data

Na testamencie zamieść też datę. Ma ona o tyle znaczenie, że pozwala ustalić:

• czy w momencie sporządzenia testamentu masz pełną zdolność do czynności prawnych
• jaka była kolejność sporządzenia testamentów (jeśli za życia spiszesz ich kilka).

Brak daty nie powoduje nieważności testamentu w każdym przypadku. Dzieje się tak tylko, jeśli uniemożliwia to stwierdzenie, który testament był ostatni lub czy spadkobierca był w stanie sporządzić ważną ostatnią wolę (np. czy nie był w tamtym czasie ubezwłasnowolniony).

Elementy testamentu własnoręcznego – co może się w nim znaleźć?

Wiesz już, jakich formalności musisz dopilnować. Teraz trzeba zadbać, by wszystko co znajdzie się w testamencie, było zgodne z Twoim zamysłem. To niezwykle ważne – wprawdzie zawsze dąży się do jak najwierniejszego odtworzenia woli spadkodawcy. Może się jednak okazać, że nieprawidłowo rozumiesz pewne pojęcia, a tym samym – to, co wynika z testamentu, będzie się różnić od tego, co masz na myśli w trakcie jego sporządzania.

Wiele osób zastanawiając się, jak napisać testament własnoręczny, nie zdaje sobie na przykład sprawy, jak wiele elementów może się w nim znaleźć. Tak naprawdę masz znacznie szersze możliwości niż tylko ustanowienie konkretnych osób spadkobiercami albo dokonanie wydziedziczenia.

Wśród dopuszczalnych elementów testamentu znajduje się:

• ustanowienie spadkobierców,
• zapis,
• polecenie,
• wydziedziczenie,
• ustanowienie wykonawcy testamentu.

Prześledźmy więc wszystkie te elementy.

Ustanowienie spadkobierców

Najważniejsze w testamencie będzie ustalenie, kto odziedziczy Twój majątek. Dzięki testamentowi możesz inaczej rozłożyć proporcje w dziedziczeniu niż miałoby to miejsce w ramach ustawy. Zyskujesz też możliwość pominięcia niektórych osób albo uwzględnienia takich, których nie przewiduje ustawa.

Nie masz wprawdzie pełnej dowolności – jeśli pominiesz osoby najbliższe i tak będzie przysługiwać im zachowek – wydziedziczenie może ich go jednak pozbawić, o czym niżej.

Co ważne, testament nie jest miejscem na rozdysponowanie konkretnych przedmiotów między poszczególne osoby. Polskie prawo spadkowe ma niewiele wspólnego z amerykańskimi filmami (i również tymi polskimi, w których scenarzyści nie zajrzeli do Kodeksu cywilnego). Powołujesz spadkobierców do całości spadku i to oni będą się dzielić nim potem w ramach działu spadku.

Ustanowienie spadkobierców może więc wyglądać w ten sposób:

„powołuję syna Jana do całości spadku”

„ustanawiam spadkobiercami syna Jana i sąsiada Bartłomieja Nowaka” – jeśli nie dodasz, w jakich częściach, będą oni dziedziczyć po równo.

albo: „powołuję syna Jana do ¾ spadku i sąsiada Bartłomieja Nowaka do ¼ spadku”.

Zapis

„Dom dla córki, samochód dla syna, a dla żony gospodarstwo rolne” – jak już wiesz, nie w taki sposób spisuje się testament. Nie oznacza to jednak, że nie możesz przepisać poszczególnych składników majątku konkretnej osobie. Taką możliwość stwarza zapis zwykły i zapis windykacyjny.

Zapis zwykły zobowiązuje spadkobiercę do przekazania określonego składnika majątku innej osobie (zapisobiorcy). Oznacza to, że zapisobiorca nie zostaje automatycznie właścicielem konkretnego przedmiotu, ale będzie nim dopiero, gdy spadkobierca wywiąże się ze swojego obowiązku.

Inaczej sprawa wygląda w przypadku zapisu windykacyjnego. Wtedy już z chwilą śmierci dana rzecz może przejść na uprawnioną osobę. Nie musi ona nawet czekać na zakończenie całego postępowania spadkowego, by swobodnie dysponować np. zapisanym jej mieszkaniem albo przedsiębiorstwem. Co jednak ważne, zapis windykacyjny będzie ważny jedynie, gdy dokonasz go w formie aktu notarialnego. Nie możesz więc zawrzeć go w testamencie własnoręcznym.

Polecenie testamentowe

W amerykańskich filmach często spotkasz się ze scenariuszem, w którym zmarły spisuje testament i życzy w nim sobie, by np. jego syn ukończył konkretny kierunek studiów. W Polsce takie rzeczy też są możliwe właśnie dzięki poleceniu testamentowemu.

Masz prawo zobowiązać określoną osobę do działania lub powstrzymania się od określonej czynności. Możesz więc np. polecić zorganizowanie Ci konkretnej ceremonii pogrzebowej, zaopiekowanie się daną osobą po Twojej śmierci albo właśnie podjęcie nauki na określonym kierunku.

Polecenie może dotyczyć spadkobiercy albo zapisobiorcy, czyli osoby, która otrzyma jakąś korzyść po Twojej śmierci. Co jednak ważne, nie dokonujesz polecenia pod warunkiem. Innymi słowy, nie możesz ustalić, że syn otrzyma spadek tylko jeśli podejmie naukę na studiach. Konstrukcja jest prosta: syn tak czy tak otrzymuje majątek po Twojej śmierci, ale dodatkowo polecasz mu kontynuowanie edukacji.

Wydziedziczenie w testamencie

Kolejny ważny składnik testamentu to wydziedziczenie. Od razu warto zaznaczyć – wydziedziczeniem absolutnie nie jest sytuacja, gdy pomijasz daną osobę (niczego jej nie zapisujesz). Pod pojęciem tym kryje się natomiast nić innego niż pozbawienie prawa do zachowku. Tym samym:

• wydziedziczyć możesz tylko uprawnionego do zachowku (z innego wpisu z naszej Bazy Wiedzy dowiesz się, kto ma prawo do zachowku),
• musisz zrobić to w testamencie,
• konieczne będzie podanie powodu,
• powód ten musi być jednym z wymienionych w art. 1008 KC (a co za tym idzie – skuteczne wydziedziczenie w testamencie dopuszczalne jest tylko z 3 przyczyn),
• nie wystarczy powołać się na przepis, musisz jeszcze uzasadnić swoją decyzję – poprzeć ją konkretnymi argumentami.

Na przykład, możesz skutecznie wydziedziczyć córkę, wskazując w testamencie, że uporczywie nie dopełniała obowiązków rodzinnych (art. 1008 ust. 3 KC), od lat nie utrzymując z Tobą kontaktu, nie interesując się Twoim zdrowiem i życiem oraz nie udzielając Ci jakiejkolwiek pomocy i wsparcia.

Ustanowienie wykonawcy testamentu

Ostatni element, który może znaleźć się w sporządzonym przez Ciebie testamencie, to ustanowienie wykonawcy. Będzie to osoba odpowiedzialna za dopilnowanie wszystkich spraw spadkowych po Twojej śmierci. Zajmie się więc sprawami formalnymi, wykonaniem zapisów i zadba o to, by wszystko przebiegło zgodnie z Twoją wolą.

Nie masz obowiązku ustanowienia wykonawcy testamentu. Co więcej, mało kto w praktyce rzeczywiście to robi. Warto jednak zastanowić się, czy przypadkiem nie byłoby to dla Ciebie korzystne. Pamiętaj, że tam, gdzie w grę wchodzą pieniądze i więzy rodzinne, tam też i pojawiają się duże konflikty. Ustanawiając wykonawcę, będziesz mieć poczucie, że wszystko odbędzie się zgodnie z planem.

Po tym wpisie prawdopodobnie wiesz już, jak napisać testament własnoręcznie i tak, by był ważny. Zdajesz sobie też sprawę, że w ostatniej woli możesz zawrzeć znacznie więcej elementów, niż pozornie mogłoby się wydawać. Nawet najlepiej i najbardziej szczegółowo opracowany przewodnik nie zastąpi jednak studiów prawniczych i lat praktyki. Jeśli więc chcesz mieć całkowitą pewność, że dobrze przygotujesz testament, najlepiej gdy skorzystasz z pomocy prawnika.