Jak wydziedziczyć członka rodziny w testamencie i zrobić to skutecznie?

Bywa, że z osobą, która teoretycznie jest Ci najbliższa, tak naprawdę niewiele Cię łączy. Nie chcesz więc, by otrzymała majątek po Twojej śmierci. Samo pominięcie jej w testamencie na niewiele się jednak zda –wciąż pozostaje jeszcze kwestia zachowku. Możesz natomiast rozwiązać ten problem poprzez wydziedziczenie. Aby jednak było ono skuteczne, należy zadbać o kilka istotnych kwestii. Jak w takim razie wydziedziczyć w testamencie dziecko, małżonka, wnuka czy rodzica?

1. Upewnij się, że wydziedziczenie w ogóle jest konieczne

Zanim zaczniesz się zastanawiać, jak wydziedziczyć w testamencie bliską Ci osobę, upewnij się, że w ogóle musisz to robić. Wydziedziczenie – wbrew powszechnemu, błędnemu przekonaniu – to bowiem nic innego jak pozbawienie prawa do zachowku. Tym samym wydziedziczyć możesz tylko osobę, której po Twojej śmierci należałby się zachowek.

Do tego kręgu należą natomiast wyłącznie osoby takie jak:

• zstępni (Twoje dzieci, wnuki, prawnuki),
• małżonek,
• rodzice.

Nie chcesz, by Twojemu rodzeństwu przypadła choćby złotówka ze spadku? Spisz testament (sprawdź, jak zrobić to skutecznie) i przekaż cały majątek innym osobom. Tyle wystarczy. Rodzeństwo nie ma prawa do zachowku, więc nie musisz go wydziedziczać. Co więcej, nawet jeśli nie spiszesz swojej ostatniej woli, a więc zastosowanie znajdzie dziedziczenie ustawowe, bracia i siostry znajdują się na tyle daleko w kolejności dziedziczenia, że prawdopodobnie i tak nie otrzymają żadnego udziału w spadku.

Warto też wiedzieć, że nie każda osoba znajdująca się w kręgu uprawnionych na pewno będzie mogła wystąpić o zachowek. Na przykład zwykle tej możliwości nie będą miały Twoje wnuki (mimo że należą do kategorii zstępnych), o ile ich rodzic, a Twoje dziecko, żyje.

Więcej na ten temat dowiesz się we wpisie „Kto ma prawo do zachowku?”. Pamiętaj jednak: zanim przystąpisz do wydziedziczenia, upewnij się, że w ogóle musisz to robić. Dopiero potem warto zacząć się martwić, w jaki sposób tego dokonać.

2. Sporządź testament

Nie ma jak inaczej wydziedziczyć małżonka, syna, córkę czy rodzica niż właśnie w testamencie. Spisanie swojej ostatniej woli jest więc warunkiem koniecznym, by odsunąć daną osobę nie tylko od samego spadku, ale i od zachowku.

Do wyboru masz przy tym kilka możliwości. Dwie najpopularniejsze to testament notarialny oraz testament własnoręczny. Chociaż ten drugi łatwiej sporządzić (możesz to zrobić we własnym domu i nie poniesiesz z tego tytułu żadnych kosztów), to wiąże się z nim kilka istotnych problemów. Spisując testament własnoręczny:

• nie masz pewności, że ktoś po Twojej śmierci ten testament znajdzie (a jeśli powiesz członkom rodziny, gdzie znajduje się Twoja ostatnia wola, istnieje z kolei ryzyko, że ktoś ją zniszczy),
• możesz popełnić błąd, który sprawi, że testament będzie nieważny – a co za tym idzie, nieskuteczne będzie też samo wydziedziczenie,
• taki testament znacznie łatwiej podważyć niż testament notarialny – a tym samym osoba wydziedziczona będzie mogła otrzymać zachowek.

Większą pewność masz więc, sporządzając testament notarialny. Oczywiście w tym przypadku musisz się liczyć z opłatami, jakie poniesiesz z tego tytułu. Zyskujesz jednak pewność, że cały dokument jest sporządzony prawidłowo, a wydziedziczenie okaże się skuteczne.

3. Podaj przyczynę wydziedziczenia

Zasadą ogólną jest, że najbliższa Ci osoba ma prawo do zachowku. Odebranie jej tego uprawnienia to wyjątek od reguły. Przepisy nie dają Ci więc dużej dowolności w tym zakresie. Wydziedziczenia możesz dokonać tylko z 3 konkretnych powodów. Według art. 1008 Kodeksu cywilnego przesłanki wydziedziczenia to:

• uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
• dopuszczenie się względem spadkodawcy albo bliskiej mu osoby przestępstwa przeciwko życiu zdrowiu lub rażącej obrazy czci,
• uporczywe niedopełnianie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

I to tyle – możesz powołać się jedynie na którąś z tych 3 przyczyn. Jeśli masz inne powody (według Ciebie w pełni uzasadnione), by odsunąć danego spadkobiercę od zachowku, nie możesz tego zrobić.

4. Uzasadnij swoją decyzję

Być może – jeśli żadna z przesłanek wydziedziczenia nie ma zastosowania w Twojej sytuacji – do głowy przyszedł Ci pomysł, by powołać się na którąkolwiek z nich, byle tylko skutecznie wydziedziczyć bliską Ci osobę. Zła wiadomość jest taka, że to działanie nie przyniesie zamierzonych skutków.

Nie wystarczy tylko wskazać odpowiedniego przepisu. W takim przypadku każdy mógłby wydziedziczać swoich krewnych według dowolnego „widzimisię”. Musisz jeszcze podać argumenty potwierdzające Twoje stanowisko.

Przykładowo, jeśli Twoja córka od lat nie utrzymuje z Tobą kontaktu, nie pomaga Ci w chorobie i właściwie traktuje Cię jak obcą osobę, możesz powołać się na uporczywe niedopełnianie obowiązków rodzinnych. Podając takie argumenty, stwarzasz solidną podstawę do wydziedziczenia.

Z drugiej strony, jeśli Ty nie szukasz z córką kontaktu albo nawet przestaliście ze sobą rozmawiać na Twoje własne życzenie, nie możesz uznać, że warunek wydziedziczenia został spełniony. W takiej sytuacji może ona podważyć wydziedziczenie w testamencie.

Nie trzeba też chyba dodawać, że zamierzonego efektu nie osiągniesz, wymyślając fałszywe argumenty na poparcie swojego stanowiska – córka łatwo będzie mogła podważyć wydziedziczenie, jeśli tylko znajdzie odpowiednie dowody albo świadków.

5. Nie przebaczaj

W prawie spadkowym przebaczenie w pewnym sensie zmazuje wszystkie dotychczasowe winy. Oznacza to, że jeśli masz prawdziwy, solidny powód do wydziedziczenia, skutecznie się na niego powołasz i zrobisz to w testamencie, a potem przebaczysz uprawnionemu do zachowku, wydziedziczenie nie będzie mieć znaczenia.

Uznaje się, że w takiej sytuacji nie chcesz już odsuwać danej osoby od całego Twojego majątku. Dzięki Twojemu przebaczeniu znów zyskuje możliwość ubiegania się o zachowek.

Nie musisz przy tym uroczyście wypowiedzieć słów „przebaczam Ci” ani tym bardziej spisać oświadczenia o przebaczeniu. Forma jest tu dowolna, co oznacza, że równie dobrze możesz dać to do zrozumienia samym swoim zachowaniem.

Jak wydziedziczyć w testamencie? Podsumowanie

Jak widzisz, jeśli bliska Ci osoba „nie zasłużyła” na spadek, a nawet na zachowek, możesz ją wydziedziczyć. To nie do Ciebie należy jednak decyzja, czy dany powód wydziedziczenia jest uzasadniony – kwestię tę rozstrzyga art. 1008 Kodeksu cywilnego. Skuteczne wydziedziczenie będzie więc możliwe tylko wtedy, gdy:

1. Spiszesz testament.
2. Testament ten będzie ważny.
3. Powołasz się na przyczynę wydziedziczenia z art. 1008. Kodeksu cywilnego.
4. Podasz argumenty (prawdziwe!) na poparcie swojego stanowiska.
5. Nie wybaczysz uprawnionemu.

Zanim jednak przystąpisz do tych kroków, koniecznie sprawdź, czy w ogóle istnieje konieczność wydziedziczania. Być może osoba, którą chcesz odsunąć od swojego majątku, nie należy nawet do kręgu uprawnionych do zachowku.