Rozdzielność majątkowa – wszystko, co musisz o niej wiedzieć

Ustanowienie rozdzielności majątkowej to temat, który wciąż kojarzy się przede wszystkim z brakiem zaufania. Tymczasem tzw. intercyza równie dobrze może być sposobem na lepsze zabezpieczenie wspólnej przyszłości na przykład, gdy jedno z was prowadzi ryzykowny biznes. Jeśli zastanawiasz się, czy zawarcie umowy majątkowej w waszym przypadku jest dobrym pomysłem, koniecznie zapoznaj się z najważniejszymi informacjami dotyczącymi majątkowej umowy małżeńskiej.

Ustrój majątkowy – jakie są możliwości? Wspólność majątkowa i rozdzielność majątkowa małżonków

W Polsce obowiązują 2 możliwości, jeśli chodzi o kwestie majątkowe po zawarciu małżeństwa:

1. Wspólność majątkowa;
2.  Rozdzielność majątkowa.

Większość par decyduje się na tę pierwszą opcję. Tym bardziej, że jest ona rozwiązaniem domyślnym. Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewidują konkretne zasady obowiązujące, jeśli nie podejmiecie żadnych czynności, by uregulować tę kwestię w inny sposób. W tej sytuacji godzicie się więc, by majątek nabyty w trakcie trwania małżeństwa był w głównej mierze majątkiem wspólnym.

Te domyślne reguły możecie jednak zmienić, zawierając tzw. umowę majątkową małżeńską. Z jej pomocą macie możliwość ustanowienia rozdzielności majątkowej, ale równie dobrze wręcz przeciwnie – możecie sprawić, że więcej elementów waszego dobytku wejdzie w skład majątku wspólnego.

W tym miejscu trzeba wyjaśnić jedną ważną kwestię – wspólność majątkowa małżeńska wcale nie powoduje, że wszystkie składniki majątku stają się waszą wspólną własnością.

Przed ślubem każde z was ma swój majątek osobisty. Po zawarciu małżeństwa – o ile zdecydujecie się na wspólność majątkową – nie zleją się one w jedno. Zamiast tego obok tych osobistych majątków powstanie trzecia masa majątkowa – wspólna. Rozdzielność majątkowa oznacza natomiast, że do powstania tej trzeciej masy majątkowej nigdy nie dojdzie. Wasza sytuacja będzie więc pod tym kątem taka sama, jak gdybyście nigdy nie zostali małżeństwem.

Co wchodzi w skład majątku wspólnego?

Istniejąca między małżonkami wspólność ustawowa obejmuje większość przedmiotów nabywanych w czasie trwania waszego małżeństwa. Jest to przede wszystkim:

• wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej;
• dochody z majątku osobistego oraz z majątku wspólnego;
• środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
• kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie ubezpieczenia społecznego.

Co wchodzi w skład majątku osobistego?

Majątek osobisty jest znacznie mniejszy niż wasz majątek wspólny. Obejmuje po pierwsze wszystkie te elementy, które nabyliście jeszcze przed ślubem, a po drugie – pewne składniki, które nabywacie już w trakcie trwania małżeństwa.

Co to tej pierwszej kategorii nie ma chyba większych wątpliwości – pieniądze zarobione przed ślubem, nabyta nieruchomość, odziedziczony majątek itd. – to wszystko jest wyłączone z majątku wspólnego małżonków. Pozostaje własnością męża lub żony.

Jeśli natomiast chodzi o rzeczy nabywane już w trakcie małżeństwa, a które mimo wszystko nie wchodzą w skład majątku wspólnego, to będą to:

• spadek, zapisy i darowizny – o ile spadkodawca/ darczyńca nie postanowił inaczej;
• prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
• przedmioty służące wyłącznie zaspokajaniu osobistych potrzeb jednego z małżonków;
• prawa niezbywalne – np. prawo do alimentów czy prawo pierwokupu;
• odszkodowanie za uszkodzenie ciała czy rozstrój zdrowia, a także zadośćuczynienie za doznaną krzywdę – wyjątkiem będzie tu renta z tytułu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy, zwiększenia się potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
• wierzytelności z tytułu wynagrodzenia – a więc do momentu wypłaty (wtedy przestają być już wierzytelnością i wchodzą w skład majątku wspólnego);
• przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia;
• prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
• co do zasady również przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego.

Kiedy może powstać rozdzielność majątkowa?

Ustawowa wspólność majątkowa jest stanem domyślnym – ustanowionym przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Istnieje jednak kilka sytuacji, w których stan ten można, a czasem nawet trzeba zmienić i wówczas dojdzie do rozdzielności majątkowej.

1. Dokonanie rozdzielności majątkowej w drodze umowy – a więc jeśli samodzielnie zdecydujecie, że w trakcie trwania małżeństwa chcecie, by wasze majątki pozostawały oddzielne;
2. W drodze wydania przez sąd orzeczenia w sprawie rozdzielności majątkowej (rozdzielność majątkowa przymusowa);
3. Z mocy prawa w takich sytuacjach jak:
   1. Orzeczenie separacji;
   2. Rozwód;
   3. Śmierć któregoś z małżonków;
   4. Ubezwłasnowolnienie małżonka;
   5. Ogłoszenie upadłości konsumenckiej małżonka.

Przyjrzyjmy się więc dwóm pierwszym powodom.

Ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej – umowa małżeńska lub orzeczenie sądu

Jak wiesz już z poprzedniego akapitu, rozdzielność majątkową możesz ustanowić w formie umowy lub na drodze sądowej. Ten pierwszy przypadek ma miejsce znacznie częściej. Wynika bowiem z faktu, że z różnych powodów Ty i Twój (przyszły) małżonek decydujecie, że nie chcecie mieć majątku wspólnego.

Małżeńska umowa majątkowa

Rozdzielność majątkową możecie przeprowadzić w ramach umowy. Nie obędzie się przy tym bez wizyty u notariusza, bo wymagana jest forma aktu notarialnego. To, czy zdecydujecie się na rozdzielność majątkową w trakcie małżeństwa, czy jeszcze przed jego zawarciem, będzie mieć wpływ na dokumenty, jakie musicie wziąć ze sobą. W tym pierwszym przypadku oprócz dowodów osobistych potrzebny wam będzie również akt małżeństwa, a także dokładny spis wszystkich składników majątku oraz ich wycena.

Wprawdzie ten artykuł dotyczy rozdzielności majątkowej, ale na marginesie warto dodać, że poprzez małżeńską umowę majątkową możecie odnieść też zupełnie odwrotny efekt – włączyć do majątku wspólnego te elementy, które domyślnie byłyby składnikiem majątku osobistego (np. spadek i darowizny). Jest to tzw. rozszerzona wspólność majątkowa.

Rozdzielność majątkowa przed sądem

Oprócz rozdzielności majątkowej dobrowolnej istnieje też druga możliwość – rozdzielność majątkowa w drodze orzeczenia sądu. W tym przypadku nie potrzebujesz nawet zgody drugiej strony. Wystarczy przekonać sąd, że do ustanowienia między małżonkami rozdzielności zaistniały tzw. ważne powody.

Aby uruchomić postępowanie, trzeba złożyć pozew. Nie musisz jednak obawiać się długiego postępowania w sądzie i mnóstwa stresu – bardzo często wszystko kończy się już na pierwszej rozprawie. Oczywiście wiele zależy od tego, czy przygotujesz prawidłowo pozew i zadbasz o zgromadzenie wszystkich ważnych dokumentów. Znaczenie ma także to, czy rzeczywiście zaistnieją tzw. ważne powody. Tutaj może więc przydać Ci się pomoc adwokata.

A co kryje się pod pojęciem „ważnych powodów”? To chociażby sytuacja, w której prowadzicie odrębne gospodarstwa domowe, druga strona ma poważne nałogi albo bardzo nierozważnie zarządza finansami (np. podejmuje ryzykowne inwestycje).

Kiedy warto rozważyć ustanowienie rozdzielności majątkowej?

Ustanowienie rozdzielności majątkowej często błędnie kojarzy się z brakiem zaufania. Tymczasem powodów uzasadniających tę decyzję może być znacznie więcej. Najczęściej na rozdzielność decydują się pary, w których jedna z osób prowadzi własny biznes i chce uchronić drugą stronę przed ewentualnymi negatywnymi skutkami. Gdyby nie było intercyzy, wierzyciele mogliby bowiem dochodzić spłaty długów z majątku wspólnego. Z tego względu rozdzielność majątkowa jest optymalnym rozwiązaniem.

Intercyza ułatwia też w tym przypadku podejmowanie działań biznesowych. Kiedy macie majątek wspólny, wspólnie też musicie nim zarządzać. Tymczasem jeśli dysponujecie tylko majątkami osobistymi, każde z was może zarządzać swoim majątkiem dowolnie, bez uzyskania zgody drugiej strony.

Czasami też rozdzielność majątkowa wynik z przezorności – małżonkowie chcą uniknąć trudnego i długiego postępowania dotyczącego podziału majątku przy ewentualnym rozwodzie. Zdarza się też, że zarobki obojga małżonków są na tyle zróżnicowane, że z tego względu decydują się zrezygnować z majątku wspólnego.

Rozdzielność majątkowa w trakcie trwania małżeństwa i przed zawarciem małżeństwa

Na rozdzielność majątkową możecie zdecydować się przed zawarciem małżeństwa – wtedy nigdy nie powstanie między wami majątek wspólny. Możliwe jest jednak również ustanowienie takiej rozdzielności już po zawarciu związku małżeńskiego.

W tym drugim przypadku rozdzielność majątkowa spowoduje ustanie dotychczasowej wspólności majątkowej. Każdemu z was będzie więc przysługiwać udział we wspólnym majątku co do zasady wysokości ½. Będziecie więc musieli ustalić, w jaki sposób znieść współwłasność, a więc jak rozdzielić między was ten majątek wspólny, by każde z was otrzymało na własność jego część odpowiadającą udziałowi. W przypadku pieniędzy nie ma z tym większych problemów. Gorzej sprawa wygląda już np. w przypadku wspólnego mieszkania.

A może rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków?

Rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków sprowadza się do zabezpieczenia waszych interesów na przyszłość. Oznacza to, że póki ta rozdzielność trwa, nie ma żadnej różnicy między takim rozwiązaniem, a „standardową” rozdzielnością (bez wyrównania dorobków). Różnica zauważalna jest dopiero w momencie, gdy ta rozdzielność ustaje, a więc najczęściej w momencie uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.

Przy rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków ten małżonek, który w trakcie trwania małżeństwa wypracował mniejszy dorobek (a więc zgromadził mniejszy majątek) może żądać jego wyrównania. Dzięki temu ta strona, która np. nie pracowała, ale zajmowała się domem i opieką nad dziećmi, po rozwodzie nie pozostanie z niczym, ale zakończy małżeństwo z taką samą sytuacją finansową co druga strona.

Zalety i wady rozdzielności majątkowej

Z poprzedniej części tego artykułu wiesz już, że w niektórych sytuacjach warto ustanowić rozdzielność majątkową. Przyjrzyjmy się jednak dokładnie wadom i zaletom tego rozwiązania.

Zalety rozdzielności majątkowej:

• Nie odpowiadasz za długi zaciągnięte przez małżonka – nie dotyczy do długów przed ustanowieniem rozdzielności, ani sytuacji, w której małżonek nie powiadomił wierzyciela o istniejącej rozdzielności;
• W razie ewentualnego rozstania nie ma problemów z podziałem majątku;
• Możesz uchronić się przed decyzjami małżonka nierozważnie zarządzającego majątkiem;
• Nie musisz obawiać się, ze prowadzona przez Ciebie działalność gospodarcza może odebrać wam cały majątek – w najgorszym razie utracisz wyłącznie swój majątek osobisty, a majątek osobisty drugiej strony pozostanie bezpieczny;
• Łatwiej jest uzyskać kredyt – jeśli jedno z was ma pozytywną, a drugie negatywną historię kredytową – wtedy strona z dobrą historią może łatwiej zaciągnąć kredyt.

Wady rozdzielności majątkowej:

• W sensie majątkowym każde z was „pracuje na własny rachunek”;
• W niektórych przypadkach ustanowienie rozdzielności może wiązać się z wrażeniem, że strony nawzajem sobie nie ufają;
• Przy rozwodzie ta osoba, która nie pracowała i zajmowała się domem, będzie pokrzywdzona pod względem finansowym (chyba że zdecydujecie się na rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków);
• Tracicie możliwość wspólnego rozliczania PIT-u w Urzędzie Skarbowym.

Rozdzielność majątkowa a dziedziczenie i podział majątku wspólnego

Ustanowienie rozdzielności majątkowej w żaden sposób nie będzie dla was mniej korzystne pod kątem dziedziczenia. W przypadku śmierci któregoś z was i tak ustałaby między wami wspólność majątkowa. Oznacza to, że majątek wspólny uległby podziałowi na dwa równe udziały. Jeden z nich byłby Twoją własnością, a druga połowa – jako część należąca do zmarłego małżonka – podlegałaby dziedziczeniu. Tak samo jak majątek osobisty Twojego męża czy żony. Dziedziczenie przy rozdzielności majątkowej różni się tylko pod tym względem, że nie ma tu majątku wspólnego – jest wyłącznie majątek osobisty zmarłego i w całości podlega on dziedziczeniu.

Jeśli natomiast chodzi o konsekwencje w przypadku ewentualnego rozwodu lub separacji orzeczonej przez sąd, to ustrój rozdzielności majątkowej jest zdecydowanie pod tym względem korzystniejszy. Jako że istnieją wyłącznie dwa majątki osobiste, nie musicie dokonywać żadnego podziału. Pozostaje wam co najwyżej rozliczenie ewentualnych nakładów i wydatków, a jeśli np. wspólnie kupiliście nieruchomość – zniesienie współwłasności nieruchomości.

Jak widzisz, temat rozdzielności majątkowej jest naprawdę skomplikowany i złożony, a decyzja o zawarciu małżeńskiej umowy majątkowej będzie mieć duży wpływ na wasze życie i wasze finanse. Właśnie dlatego warto tę kwestię dokładnie przemyśleć, a jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości – skorzystać z porady adwokata.