Wystawiono wobec Ciebie europejski nakaz aresztowania? Sprawdź, jak się bronić!

Wyjazd poza granice kraju nie zawsze pozwoli Ci zapomnieć o przeszłości i rozpocząć nowe życie. Międzynarodowe przepisy umożliwiają wystawienie europejskiego nakazu aresztowania. Na jego podstawie organy ścigania w innym państwie mogą zatrzymać Cię i przekazać do Polski – np. w celu przeprowadzenia postępowania czy odbycia kary. Jak sprawdzić, czy Ci to grozi? I jakie kroki możesz podjąć, jeśli europejski nakaz aresztowania został już wystawiony?

Europejski nakaz aresztowania – co to takiego?

Europejski nakaz aresztowania (ENA) można określić mianem „uproszczonej ekstradycji”. To wniosek o aresztowanie podejrzanego lub oskarżonego o popełnienie przestępstwa. Jeśli więc przebywasz poza Polską, zagraniczne organy ścigania mogą wówczas pomóc w sprowadzeniu Cię do kraju, co z kolei otworzy drogę do przesłuchania, przeprowadzenia postępowania sądowego lub zmuszenia Cię do odbycia już zasądzonej kary.

Jak być może wiesz już z jednego z naszych poprzednich artykułów poszukiwany listem gończym ma powody do obaw tylko, o ile przebywa na terenie kraju, w którym taki list wystawiono. Krótko mówiąc, jeśli wydano wobec Ciebie list gończy, a Ty znajdujesz się poza Polską, na podstawie tego listu nie można Cię zatrzymać ani sprowadzić do kraju. Sytuacja diametralnie zmieni się jednak właśnie po wystawieniu ENA, który w swojej istocie zakłada współpracę między krajami. Zresztą właśnie z tego powodu europejski nakaz aresztowania czasem określa się także mianem międzynarodowego listu gończego.

Europejski nakaz aresztowania a ekstradycja – jak jest różnica?

Choć europejski nakaz aresztowania nazywany jest czasem uproszczoną ekstradycją, to pojęcie to trzeba wziąć w cudzysłów. Aby wyjaśnić, jaka jest różnica, musimy jednak cofnąć się dobre kilkanaście lat, a dokładniej do czasów sprzed 2004 roku.

Poprzedniczką ENA była ekstradycja. Opierała się na skomplikowanym i czasochłonnym postępowaniu, które miało doprowadzić do wydania danej osoby wnioskującemu o to państwu. Wszystko w celu poddania tej osoby procesowi albo wykonania kary pozbawienia wolności i tylko pod warunkiem wcześniejszego wydania orzeczenia.

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej i wdrożeniu regulacji z zakresu ENA, wszystko stało się znacznie prostsze. ENA opiera się bowiem na zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń między państwami i znacznie usprawnia procedurę. Kraj, w którym znajduje się ścigany, może odmówić wykonania nakazu tylko w ściśle określonych sytuacjach. W pozostałych przypadkach zatrzyma poszukiwanego i wyda go państwu wystawiającemu nakaz, a tym samym cała procedura związana z ENA zabiera zwykle zaledwie kilka dni.

Kiedy wystawiany jest europejski nakaz aresztowania i jak działa ENA?

Europejski nakaz aresztowania opiera się na zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych przez inne państwa. Niech ta nazwa jednak nie wprowadzi Cię w błąd – nie oznacza to, że aresztowanie w innym państwie grozi Ci tylko, gdy wcześniej wydano w Twojej sprawie wyrok. ENA znajduje zastosowanie nie tylko do skazanych, ale także oskarżonych i podejrzanych, a więc osób, wobec których postępowanie jeszcze się nie zakończyło.

Tym samym, by można było wydać europejski nakaz aresztowania, nie musi być wyroku skazującego. Natomiast konieczne będzie spełnienie innych warunków, takich jak:

• wcześniejsze wydanie decyzji o tymczasowym aresztowaniu;
• poszukiwanie takiej osoby listem gończym na terenie Polski.

Jednocześnie obojętnie, w którym kraju Unii Europejskiej organy ścigania będą pomagać w Twoim zatrzymaniu – mają obowiązek poszanowania Twoich praw: min. prawa do informacji, pomocy prawnej, w tym skorzystania z pomocy adwokata czy prawa do tłumacza ustnego.

Za jakie przestępstwa wystawia się ENA?

Zgodnie z art. 607b kodeksu postępowania karnego europejski nakaz aresztowania można wydać tylko jeśli wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości. To bardzo niejasne i ogólne określenie, które nie ma swojej ścisłej definicji. Co więcej, jego charakter jest bardzo oceny – w zależności od konkretnej osoby przyglądającej się sprawie, dana sytuacja może być uznana za „wymaganą przez interes wymiaru sprawiedliwości” lub też nie.

Istnieją też dodatkowe ograniczenia dla możliwości wydania europejskiego nakazu aresztowania. Nawet jeśli spełniony zostanie wymóg interesu wymiaru sprawiedliwości, to ENA nie można wystawić:

• w związku z prowadzonym wobec Ciebie postępowaniem karnym o przestępstwie zagrożonym karą pozbawienia wolności do 1 roku;
• w celu wykonania orzeczonej już kary do 4 miesięcy pozbawienia wolności albo w celu wykonania innego środka polegającego na pozbawieniu wolności na czas nieprzekraczający 4 miesięcy.

Jak wygląda procedura wystawienia europejskiego nakazu aresztowania?

Wiesz już kiedy, pozostaje więc pytanie – jak?

Po pierwsze musisz wiedzieć, że aby doszło do wystawienia europejskiego nakazu aresztowania, wystarczy duże prawdopodobieństwo, że osoba poszukiwana przebywa na terenie Unii Europejskiej. Prawdopodobieństwo to można ustalić np. na podstawie zeznań świadków co do pobytu poszukiwanego.

Już to okazuje się dostateczne, by uruchomić procedurę zmierzającą do wystawienia ENA. Nakaz wydaje się przy tym nie automatycznie, a na posiedzeniu sądu. Oznacza to, że jeśli odpowiednio wcześnie dowiesz się, że takie posiedzenie ma mieć miejsce, Twój obrońca może w nim uczestniczyć i już na tym etapie dążyć do zapobiegnięcia wydaniu ENA.

Jak sprawdzić, czy wystawiono wobec Ciebie europejski nakaz aresztowania?

W przypadku europejskiego nakazu aresztowania pojawia się dokładnie ten sam problem co w przypadku listu gończego – jeśli masz podejrzenia, że został wobec Ciebie wystawiony, chcesz to sprawdzić, ale bez ryzyka, że właśnie z tego powodu organy ścigania Cię zatrzymają.

Niestety nie ma publicznie dostępnej listy poszukiwanych na podstawie europejskiego nakazu aresztowania. Nie możesz więc otworzyć specjalnej wyszukiwarki, wpisać swojego nazwiska i uzyskać informacji.

Istnieje natomiast inna droga: wypis z Krajowego Rejestru Karnego. Wprawdzie i tam nie znajdziesz bezpośredniej informacji o ewentualnym poszukiwaniu ENA. Dowiesz się jednak, czy wystawiono wobec Ciebie list gończy. A skoro to warunek do wydania ENA, będzie już pewnego rodzaju wskazówką. Wtedy możesz podjąć kolejne kroki – uzyskać konkretne informacje we właściwym sądzie okręgowym i dowiedzieć się, czy taki ENA rzeczywiście obowiązuje.

Oczywiście zapewne nie chcesz osobiście sprawdzać tych informacji, a już na pewno przybywać w tym celu do kraju ani osobiście zapoznawać się z aktami sprawy. Istnieje alternatywa – skorzystanie z pomocy adwokata od spraw karnych, który zweryfikuje wszystkie te kwestie w Twoim imieniu. Jednocześnie objęty jest tajemnicą adwokacką, więc nie wyjawi organom ścigania miejsca Twojego pobytu.

Kiedy możliwe jest odwołanie lub uchylenie europejskiego nakazu aresztowania?

Do uchylenia europejskiego nakazu aresztowania dochodzi przede wszystkim w momencie ujęcia poszukiwanego i przekazania go do odpowiedniego państwa. Z oczywistych względów nie jest to jednak dla Ciebie najbardziej optymalny scenariusz.

Istnieją jednak inne drogi. Po pierwsze – wspomniane już zapobieganie wystawieniu ENA jeszcze w trakcie posiedzenia sądu w tej sprawie. Jeśli jednak dowiesz się o wszystkim już po fakcie, wciąż masz szerokie pole manewru.

Przede wszystkim możesz sprawdzić, czy wydanie europejskiego nakazu aresztowania rzeczywiście było niezbędne, a także, czy warunki jego wystawienia zostały spełnione – np. czy grożąca lub wymierzona Ci kara rzeczywiście stanowi zgodną z przepisami podstawę do poszukiwania na podstawie ENA.

ENA jest naprawdę dotkliwym środkiem, dlatego nie można go nadużywać. A jednocześnie działania związane z wykonaniem ENA oparte są na bardzo uproszczonej procedurze, co również stwarza pole do nadużyć. Dodajmy do tego jeszcze jeden istotny element – Rzecznik Praw Obywatelskich niejednokrotnie wypowiadał się w sprawie stosowania aresztu tymczasowego w Polsce. Jego zdaniem kontrola stosowania tego środka jest tylko „iluzoryczna”. A przypomnijmy, że zastosowanie aresztu tymczasowego otwiera drogę do wystawienia listu gończego, a w dalszej kolejności – do wystawienia ENA. Udowodnienie, że zastosowanie takiego środka nie było konieczne, również może doprowadzić od uchylenia europejskiego nakazu aresztowania.

Dlaczego pomoc adwokata w sprawach związanych z europejskim nakazem aresztowania może okazać się konieczna?

Po przeczytaniu poprzednich akapitów, prawdopodobnie odpowiedź na pytanie z nagłówka jest dla Ciebie oczywista. Wiesz już, że ENA to bardzo dotkliwy środek, a wykonanie takiego nakazu będzie mieć duży wpływ na Twoją przyszłość. Skorzystanie z pomocy obrońcy wyspecjalizowanego w tego typu sprawach może więc wiele zmienić.

Przede wszystkim adwokat od prawa karnego jest w stanie sprawdzić, czy wydano wobec Ciebie list gończy i czy ma odbyć się postępowanie o wydanie europejskiego nakazu aresztowania. Jeśli tak, może natomiast wziąć udział w posiedzeniu sądu. Z kolei jeśli już taki ENA wydano, skontroluje, czy przebiegło to prawidłowo i czy w ogóle zastosowanie takiego środka było konieczne. Jako że określenia w tej sprawie są bardzo ogólne, to wiele będzie zależeć tu od wiedzy i doświadczenia adwokata w tego rodzaju sprawach. Skorzystanie z profesjonalnej pomocy niejednokrotnie przesądzi więc o tym, czy ENA będzie obowiązywać i czy dalej będziesz bez obaw przebywać za granicami kraju.