Kiedy i w jaki sposób możesz ustalić miejsce pobytu dziecka?

Władza rodzicielska i kontakty to nie wszystkie ważne kwestie dotyczące małoletniego. Kolejną z nich jest ustalenie miejsca pobytu dziecka. O ile Ty i drugi rodzic mieszkacie razem, nie ma z tym problemu. Gorzej, gdy wasza sytuacja się zmieni – np. w wyniku rozpadu związku czy wyjazdu jednego z was za granicę. Wtedy prawne ustalenie miejsca pobytu dziecka może okazać się konieczne. Jak to zrobić i o czym warto pamiętać?

Czym jest miejsce pobytu dziecka?

Miejsce pobytu dziecka to miejsce, w którym dziecko przebywa, śpi, spotyka się ze znajomymi i w którym koncentruje się jego życie – krótko mówiąc: miejsce zamieszkania.

Sprawa jest więc prosta, gdy rodzice mają wspólny dom, a dziecko przebywa z nimi. Problem pojawia się natomiast, gdy z różnych względów żyją osobno. Zgodnie z przepisami małoletni może mieć tylko jedno miejsce zamieszkania. Oznacza to, że w takiej sytuacji trzeba ustanowić miejsce pobytu dziecka przy ojcu lub przy matce.

Miejsce pobytu dziecka należy przy tym rozumieć jako przebywanie przy jednym z rodziców. Tym samym nie chodzi tu o konkretny adres, a przeprowadzka nie spowoduje konieczności ponownego uregulowania pobytu małoletniego dziecka. Jeśli więc prawnie ustalono miejsce zamieszkania przy matce, to wszędzie tam, gdzie mieszka matka, będzie też miejsce pobytu małoletniego.

Kiedy pojawia się konieczność ustalenia miejsca zamieszkania dziecka?

Wiesz już, że miejscem zamieszkania dziecka jest miejsce zamieszkania jego rodziców i jednocześnie – że miejsce pobytu może być tylko jedno. Oznacza to więc, że gdy Ty i drugi rodzic z różnych względów postanawiacie zamieszkać osobno, będzie trzeba tę kwestię uregulować.

Krótko mówiąc, konieczność ta wystąpi w takich sytuacjach jak:

• Rozwód;
• Separacja, w przypadku której mieszkacie osobno (w tym przypadku nie ma więc znaczenia, czy jest to separacja prawna, czy faktyczna – liczy się tylko to, że nie mieszkacie razem);
• Rozpad związku konkubenckiego;
• Decyzja o zamieszkaniu osobno – np. z uwagi na podjęcie stałej pracy za granicą przez jednego z was.

Czy każda taka sytuacja wiąże się z wieloma formalnościami i ustaleniami? Niekoniecznie – przepisy wprowadzają pewne ułatwienia, dzięki którym nie zawsze musicie ustalać miejsce pobytu dziecka przed sądem.

Zgodnie z Kodeksem cywilnym jeśli mieszkacie osobno, to miejscem pobytu dziecka będzie miejsce zamieszkania tego z rodziców, któremu wyłącznie przysługuje władza rodzicielska. Jeżeli natomiast oboje macie władzę rodzicielską, miejsce zamieszkania dziecka będzie przy tym z rodziców, u którego ono stale przebywa.

Separacja lub rozwód a kwestia zamieszkania dziecka

W przypadku rozwodu lub separacji prawnej (czyli tej orzeczonej wyrokiem sądu i uregulowanej formalnie), sąd wydaje wyrok, w którym rozstrzyga wiele kwestii. Wśród nich znajduje się także władza rodzicielska nad wspólnymi małoletnimi dziećmi, kontakty z dziećmi, a także miejsce pobytu dziecka.

Oznacza to, że jeśli wasza sytuacja zmienia się wskutek rozwodu lub prawnej separacji małżeńskiej, nie musicie uruchamiać odrębnego postępowania w sprawie pobytu małoletniego.

W jaki sposób ustalane jest miejsce zamieszkania dziecka i czy ingerencja sądu zawsze jest konieczna?

Zakładając, że oboje macie władzę rodzicielską, nie mieszkacie razem i obojgu z was zależy na tym, by dziecko przebywało z wami, musicie jakoś uregulować kwestię pobytu małoletniego. Przepis natomiast jasno wskazuje, że jeżeli dziecko nie przebywa na stałe u żadnego z rodziców, miejsce jego zamieszkania określa sąd opiekuńczy.

Dobra wiadomość jest jednak taka, że nie musisz wcale nastawiać się na trudny proces sądowy. Istnieje też druga możliwość – ustalenie miejsca pobytu dziecka pozasądowo, na podstawie mediacji i ugody.

Ustalenie miejsca pobytu dziecka przez rodziców

Zacznijmy więc od tego bardziej pozytywnego scenariusza, w którym nie angażujecie w całą sprawę sądu. Oczywiście, skorzystacie z tej drogi tylko, o ile jesteście w stanie dojść do porozumienia i pozostajecie otwarci na rozmowę.

Takie rozwiązanie ma kilka zalet. Po pierwsze, oszczędza wam sporo stresu i sporo kosztów, z którymi wiąże się postępowanie przed sądem. Po drugie, nie wpływa negatywnie na wasze wzajemne relacje. Po trzecie, takie polubowne załatwienie sprawy jest najbardziej zgodne z kierowaniem się dobrem dziecka. A przecież nie powinno ono cierpieć na waszych nieporozumieniach.

Jeśli natomiast nie jesteście w stanie wypracować wspólnego stanowiska, to wciąż jeszcze nie znaczy, że pozostaje wam tylko droga sądowa. Możecie też skorzystać z pomocy mediatora, który – jako osoba trzecia i bezstronna – pomoże wam poprowadzić rozmowę w taki sposób, by dojść do porozumienia.

Ustalenie miejsca pobytu dziecka przez sąd

Jeśli żadne z powyższych rozwiązań nie sprawdzi się w waszej sytuacji, to pozostaje jeszcze sądowe ustalenie miejsca pobytu dziecka. O ile jednak w waszej sprawie nie toczy się obecnie postępowanie rozwodowe albo o orzeczenie separacji (w której sąd musi orzec o miejscu pobytu dziecka), konieczne jest uruchomienie całej procedury poprzez złożenie wniosku o ustalenie miejsca zamieszkania dziecka.

Sąd zawsze musi mieć na uwadze przede wszystkim dobro dziecka i to właśnie nim będzie się kierował, orzekając w tej sprawie. Weźmie więc pod uwagę przede wszystkim relacje z każdym z rodziców, realizację władzy rodzicielskiej przez każdego z was, wasze zaangażowanie w życie dziecka i możliwości, jakie możecie mu zapewnić (wasze predyspozycje opiekuńczo-wychowawcze).

Jak wygląda sprawa o ustalenie miejsca pobytu dziecka?

Zapewne ciekawi Cię również, jak przebiega całe postępowanie przed sądem. Przyjrzyjmy się więc krótko i tej kwestii.

Po złożeniu wniosku, sprawę w pierwszej kolejności będzie rozpatrywał sąd rejonowy. Mowa tu o postępowaniu na wniosek, a nie o ustaleniu miejsca pobytu w ramach sprawy rozwodowej lub separacji prawnej. W tym drugim przypadku kwestię te rozstrzygnie sąd okręgowy, przed którym w pierwszej instancji toczą się sprawy o rozwód i separację.

Sąd rozpatrzy wniosek złożony przez jednego z rodziców i ustali wszystkie wyżej wspomniane kwestie, czyli mówiąc krótko: warunki, jakie możecie zapewnić dziecku, wasze predyspozycje opiekuńczo-wychowawcze i relacje z dzieckiem.

Oczywiście nie wystarczą tu tylko wasze zapewnienia. Sąd musi mieć pewność, że podejmuje decyzję zgodną z dobrem dziecka, dlatego przeprowadzi postępowanie dowodowe obejmujące np.:

• zeznania świadków;
• opinię OZSS (Opiniodawczego Zespołu Sądowych Specjalistów);
• opinię biegłego psychologa;
• wywiady kuratorskie.

Może również wziąć pod uwagę inne, zgłoszone przez was dowody. Bardzo często wysłucha też samego małoletniego, by ustalić, z którym z rodziców dziecko wolałoby stale przebywać.

Czas trwania postępowania o ustalenie miejsca pobytu małoletniego będzie zależał m.in. od liczby zgłoszonych dowodów i zawiłości sprawy: może to być kilka, ale równie dobrze i kilkanaście miesięcy do momentu wydania wyroku. Następnie można jeszcze się odwołać i wtedy postępowanie będzie się toczyć przed sądem okręgowym (lub apelacyjnym, jeśli pierwsze rozstrzygnięcie sąd wydał w ramach sprawy rozwodowej lub o separację).

Gdy sprawa stanie się prawomocna, a więc albo żadne z was nie wniesie odwołania, albo też sąd drugiej instancji wyda postanowienie, miejsce pobytu dziecka zostanie ustalone. Teoretycznie będzie obowiązywać aż do ukończenia przez nie 18. roku życia, choć istnieje też możliwość złożenia wniosku o zmianę miejsca zamieszkania, gdy np. zmienią się okoliczności.

Jak napisać wniosek o ustalenie miejsca zamieszkania dziecka?

Wniosek o ustalenie miejsca zamieszkania dziecka to pismo procesowe i z tego powodu musi spełniać konkretne wymogi. Tym samym powinny się w nim znaleźć takie elementy jak:

• miejscowość i data złożenia wniosku;
• oznaczenie sądu;
• dane wnioskodawcy (Twoje, jeśli to Ty składasz wniosek);
• dane uczestnika postępowania (drugiego rodzica);
• tytuł pisma: „wniosek o ustalenie miejsca pobytu dziecka”;
• Twoje żądania (określenie, o co wnosisz);
• informacja, czy przed złożeniem wniosku Ty i drugi rodzic podejmowaliście próby pozasądowego rozwiązania sporu;
• uzasadnienie;
• wnioski dowodowe;
• własnoręczny podpis.

Wymogi formalne stosunkowo łatwo spełnić – w internecie znajdziesz dużo wzorów wniosków o ustalenie miejsca pobytu dziecka. Znacznie bardziej problematyczną kwestią okaże się natomiast przedstawienie odpowiednich żądań – wbrew pozorom powinny się tam znaleźć nie tylko kwestie ustalenia miejsca pobytu dziecka, ale także uregulowania kosztów sądowych i przeprowadzenia dowodów.

Drugim istotnym elementem będą wspomniane dowody. Czasami już nawet jedno niedopatrzenie z Twojej strony może znacząco rzutować na sprawę. Musisz więc zadbać o zgromadzenie wszystkich dowodów przemawiających za ustaleniem miejsca stałego pobytu dziecka właśnie przy Tobie.

Pozostaje też kwestia uzasadnienia. Musisz odwołać się w nim do kwestii, które będzie rozstrzygał sąd, najlepiej odwołując się do odpowiednich przepisów i orzeczeń sądów. Na własną rękę siłą rzeczy możesz nie być w stanie tego zrobić – bez wiedzy prawniczej trudno interpretować przepisy, zwykle nie masz też dostępu do orzeczeń sądów i komentarzy. Co jednak równie ważne: nie masz doświadczenia i intuicji zdobytej przy prowadzeniu wielu spraw tego typu w przeszłości, dzięki której łatwiej byłoby Ci ustalić, jaką strategię procesową obrać. Z tego powodu warto tę sprawę powierzyć adwokatowi specjalizującemu się w prawie rodzinnym.

Co daje ustalenie miejsca zamieszkania dziecka?

W ramach tego artykułu warto też odpowiedzieć na pytanie: po co w ogóle ustalać miejsce pobytu dziecka przy jednym z rodziców?

Po pierwsze, masz wtedy „czarno na białym”, że dziecko powinno przebywać przy Tobie. Sąd wydał wyrok, a drugi rodzic musi go respektować. Ewentualnie osiągnęliście porozumienie i oboje zgadzacie się na ustalone warunki. Tym samym nie jest to ciągły powód do kłótni i nie cierpi przez to również wasze dziecko.

Poza tym ustalenie miejsca zamieszkania dziecka przy matce lub ojcu otwiera Ci drogę do kolejnych kroków – pozwu o alimenty (albo podjęcia działań w kierunku ich podwyższenia). Drugi rodzic może z kolei wnosić o zabezpieczenie kontaktów z dzieckiem, by mieć pewność, że ustalenie miejsca pobytu przy Tobie nie uniemożliwi mu stałego widywania się z małoletnim i budowania relacji.

Jak ustanowić miejsce zamieszkania dziecka przy matce?

Statystycznie rzecz biorąc, do ustanowienia miejsca zamieszkania przy matce dochodzi częściej. Dzieje się tak głównie ze względu na wspomniane już kierowanie się dobrem dziecka. Sąd bierze pod uwagę m.in. więź z rodzicami. I znacznie częściej dochodzi do wniosku, że to właśnie więź z matką, szczególnie w najwcześniejszych latach, jest silniejsza.

Wynika to m.in. z tego, że jako matka spędzasz więcej czasu z dzieckiem w pierwszych miesiącach jego życia. Wiele kobiet ogranicza następnie pracę, przechodzi na urlop rodzicielski i wychowawczy, a nawet całkowicie rezygnuje z kariery zawodowej, by zajmować się domem i swoją pociechą.

Oczywiście nie dzieje się tak w każdym przypadku i sam fakt bycia matką jeszcze nie gwarantuje Ci wygranej. Przede wszystkim jednak w kontekście naprawdę młodych dzieci (niemowlaków i noworodków) masz statystycznie większe szanse.

W żaden sposób nie sprawia to jednak, że możesz z mniejszym zaangażowaniem podejść do przygotowania wniosku i dowodów. Chodzi tu przecież o przyszłość Twojego dziecka. Argumentacja będzie mieć więc ogromne znaczenie – szczególnie w odniesieniu do takich kwestii, jak sytuacja opiekuńcza, kompetencje i predyspozycje wychowawcze.

Jak ustanowić miejsce zamieszkania dziecka przy ojcu?

Jeśli jesteś ojcem dziecka, to prawdopodobnie poprzedni akapit nie napawa Cię optymizmem. To, że sądy częściej ustalają miejsce pobytu przy matce, wcale jednak nie oznacza, że nie masz żadnych szans!

Po waszym rozstaniu masz takie samo prawo do budowania relacji z dzieckiem, zapewnienia mu opieki i utrzymywania kontaktów (zakładając, że posiadasz pełnię władz rodzicielskich). Jak najbardziej jesteś też w stanie udowodnić, że dla dobra dziecka lepsze jest, by przebywało przy Tobie.

A jakie argumenty możesz przedstawić? Po pierwsze, być może matka dziecka jest chora, porzuciła je, z różnych względów nie chce go wychowywać. A może masz silniejszą więź z dzieckiem, jesteś rodzicem bardziej zaangażowanym w jego wychowanie i macie mocną relację? Może też dziecko samo twierdzi, że chce mieszkać właśnie z Tobą – to bardzo solidny argument, który sąd może wziąć pod uwagę.

Warto też dodać, że o ile w przypadku najmłodszych dzieci przyjmuje się zwykle, że więź z matką jest silniejsza, to sprawa wygląda już zupełnie inaczej w przypadku chłopców, szczególnie nastoletnich. Sąd może uznać, że na tym etapie rozwoju dziecko wymaga więcej kontaktu z ojcem niż matką i to właśnie stałe przebywanie z tatą jest teraz najważniejsze dla jego dobra.

Mimo wszystko masz trudniejsze zadanie, więc tym bardziej warto skorzystać z pomocy adwokata. W końcu stawka jest wysoka.

Na czym polega zabezpieczenie miejsca pobytu dziecka?

Ustaliliśmy już, że postępowanie sądowe może toczyć się nawet kilkanaście miesięcy. Istnieje też prawdopodobieństwo, że któreś z was się odwoła i sprawa trafi jeszcze do sądu drugiej instancji. A to oznacza kolejne miesiące bez prawomocnych ustaleń. Co więc dzieje się z dzieckiem w tym czasie?

Żeby uregulować tę kwestię, możesz wystąpić o zabezpieczenie miejsca pobytu. To nic innego, jak właśnie ustalenie tymczasowo, z kim dziecko będzie mieszkać w trakcie trwania postępowania. Takie ustalenie w żaden sposób nie przesądza o tym, że prawomocny wyrok będzie zbieżny z miejscem zamieszkania dziecka podczas trwania postępowania. Może jednak okazać konieczne np. gdy pozostanie małoletniego z drugim rodzicem mogłoby zagrażać jego dobru (wpłynąć negatywnie na jego zdrowie i życie).

Poznaj odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania dotyczące ustalenia miejsca pobytu małoletniego!

Czy zmiana miejsca zamieszkania powoduje konieczność ponownego ustalenia miejsca pobytu dziecka?

Nie. Miejscem pobytu dziecka jest jego miejsce zamieszkania przy konkretnym rodzicu, a nie precyzyjny adres. Oznacza to, że jeśli sąd ustali miejsce zamieszkania przy Tobie, a później się wyprowadzisz, nie będzie potrzeby dokonywania nowych ustaleń. Zmieni się Twój adres i adres zamieszkania dziecka, nie zmieni się natomiast to, że nadal będzie przebywać przy Tobie.

Czy można zmienić ustalone już miejsce pobytu dziecka?

Tak. Przepisy nie przewidują, że raz ustalone miejsce pobytu ma obowiązywać do uzyskania przez dziecko pełnoletności. Mogą zmienić się istotne okoliczności, a tym samym – może się okazać, że mimo wcześniejszego orzeczenia miejsca stałego pobytu przy drugim rodzicu, teraz dla dziecka lepsze będzie pozostawanie przy Tobie. W takiej sytuacji masz prawo złożyć wniosek o zmianę miejsca pobytu. Jeśli przedstawisz odpowiednie argumenty i dowody, sąd może przychylić się do Twojego stanowiska.

Kiedy dziecko może zdecydować o miejscu swojego pobytu?

Sąd wysłucha dziecko, o ile uzna, że pozwala na to jego stopień rozwoju i świadomości. Zwykle przyjmuje się, że warunek ten jest spełniony po osiągnięciu przez dziecko 13. roku życia, kiedy to nabywa ono częściową zdolność od czynności prawnych. Nawet jednak, jeśli małoletni jest młodszy, jego zdanie wciąż może mieć znaczenie – np. biegły z zakresu psychologii może przeprowadzić wywiad z dzieckiem i dowiedzieć się, z którym rodzicem chciałby przebywać i dlaczego. Nie pozostanie to bez wpływu na wydaną opinię.