Odszkodowanie za internowanie w stanie wojennym – komu przysługuje i jak je uzyskać?

W okresie stanu wojennego w Polsce wielu działaczy opozycyjnych było aresztowanych i umieszczanych w tzw. ośrodkach odosobnienia. Te doświadczenia odciskały piętno zarówno na zdrowiu fizycznym internowanych, jak i na ich psychice. Z tego powodu mogą oni obecnie uzyskać od Skarbu Państwa odszkodowanie za internowanie w stanie wojennym. A jeśli sami internowani już nie żyją, uprawnienie to przechodzi na ich najbliższych.

Dlaczego można ubiegać się o odszkodowanie za internowanie w stanie wojennym, czyli kilka słów o ustawie lutowej

Osoby sprzeciwiające się reżimowi komunistycznemu, a więc działające na rzecz niepodległej Polski, w okresie 1 stycznia 1944 r. do 31 grudnia 1989 r., poddawane były licznym represjom ze względu na swoją antykomunistyczną postawę. Ówczesne władze wydawały m.in. wyroki skazujące, decyzje o internowaniu, zsyłały na przymusową służbę wojskową, a także konfiskowały majątek.

Tzw. ustawa lutowa z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego wprowadza jednak możliwość uzyskania rekompensaty za te przeżycia. Przepisy przewidują nie tylko prawo ubiegania się o odszkodowanie dla osób represjonowanych w stanie wojennym. Dają także szansę na odzyskanie dobrego imienia i dochodzenia zadośćuczynienia za niematerialne następstwa internowania.

Zgodnie z przepisami ustawy prawo do odszkodowania mają osoby, wobec których wydano orzeczenie uznane później za nieważne, a także te, wobec których wydano decyzję o internowaniu w związku z wprowadzeniem w Polsce stanu wojennego.

Komu przysługuje odszkodowanie za internowanie? 

Odszkodowanie za internowanie w stanie wojennym przysługuje osobom internowanym w związku z działalnością na rzecz niepodległej polski lub internowanym ze względu na obawę, że taką działalność będą prowadzić. Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia mają również Ci działacze antykomunistyczni, wobec których jedynie wydano orzeczenie lub decyzję o internowaniu, ale ostatecznie jej nie wykonano – pod warunkiem udowodnienia, że ponieśli z tego tytułu szkody.

Sami internowani to jednak nie jedyna kategoria osób mogących ubiegać się o odszkodowanie za poniesioną szkodę i zadośćuczynienie za doznane krzywdy. Prawo to będzie mieć także dziecko, które przebywało z matką w miejscu odosobnienia lub którego matka przebywała w takim miejscu w trakcie ciąży. Z kolei jeśli internowany zmarł, zanim uzyskał odszkodowanie i zadośćuczynienie od Skarbu Państwa, uprawnienie to przechodzi na jego najbliższych, rozumianych jako rodzice, dzieci i małżonek.

Co przysługuje w związku z internowaniem? Odszkodowanie i zadośćuczynienie za internowanie w stanie wojennym

W związku z wykonaniem decyzji internowany ponosił zwykle dwa rodzaje szkód. I za oba z nich należy się mu osobna rekompensata.

Pierwsza kategoria to szkody majątkowe wynikające bezpośrednio z decyzji o internowaniu. To przede wszystkim dochód utracony w czasie przebywania w miejscu odosobnienia, ale także inne straty – np. skonfiskowane mienie czy majątek pomniejszony z uwagi na brak możliwości jego nadzorowania podczas przebywania w miejscu odosobnienia. Za szkody majątkowe przysługuje odszkodowanie.

Druga kategoria obejmuje natomiast szkody niemajątkowe, częściej nazywane krzywdami. To z jednej strony doświadczenia mające miejsce podczas samego internowania – przede wszystkim ból, cierpienie psychiczne – jak i skutki tych przeżyć występujące już później: np. trauma i problemy zdrowotne. Do szkód niemajątkowych można zaliczyć także utratę dobrego imienia wskutek internowania. Za wszystkie te niematerialne następstwa internowania należy się rekompensata nazywana zadośćuczynieniem.

Jak uzyskać odszkodowanie i zadośćuczynienie za internowanie w stanie wojennym? 

Wiadomo już kto i o co może ubiegać się w związku z internowaniem. Pozostaje jeszcze pytanie – jak to zrobić?

Jedynym sposobem na uzyskanie odszkodowania za internowanie i zadośćuczynienia za represje jest skierowanie sprawy na drogę sądową.

Swoje roszczenia trzeba zgłosić do odpowiedniego sądu okręgowego i wykazać, że:

• Dana osoba ma prawo do rekompensaty od Skarbu Państwa;
• Poniosła szkody konkretnych wymiarów – potrzebne są więc określone dowody pozwalające na ustalenie wysokości odszkodowania;
• W związku z wykonaniem decyzji o internowaniu lub w związku z samym jej wydaniem doznała również krzywd, a żądana w związku z tym suma jest adekwatna do skali cierpienia.

Jako prawnicy doskonale zdajemy sobie sprawę, że perspektywa wizyt w sądzie skutecznie zniechęca wiele osób do walki o należne im pieniądze. Nie ma co ukrywać – oznacza to mnóstwo stresu, przygotowań (m.in. związanych ze zgromadzeniem dowodów i przygotowaniem odpowiednich pism), a także pociąga za sobą koszty.

Warto jednak mieć świadomość, że w sprawach o odszkodowanie za internowanie koszty postępowania pokrywa Skarb Państwa. Oznacza to, że suma płacona przez samego internowanego ogranicza się właściwie do skorzystania z pomocy prawnej – o ile się na nią zdecyduje.

Nie ma też znaczenia, czy sąd uzna, że danej osobie rzeczywiście przysługuje prawo do odszkodowania za internowanie, czy też, że takiego uprawnienia nie ma. Niezależnie od rozstrzygnięcia, to Skarb Państwa będzie ponosił koszty sądowe.

Jeśli zaś chodzi o przygotowanie pisma i zgromadzenie dowodów, można skorzystać z pomocy profesjonalisty. Tak samo jak można zdecydować się na pomoc adwokata także na dalszym etapie sprawy, również na sali sądowej.

Jak wysokich kwot za internowanie można się spodziewać?

Odszkodowanie za internowanie powinno odpowiadać sumie rzeczywiście poniesionych szkód. Trzeba więc wykazać wysokość strat finansowych, a ich suma teoretycznie powinna być sumą żądanego odszkodowania.

Tyle w teorii, bo przecież od czasów internowania minęło tak wiele lat, że wówczas utracony majątek miałby teraz zupełnie inną wartość. Właśnie dlatego trzeba nie tylko określić rozmiar szkód, ale także ustalić, jaka byłaby obecnie ich wysokość. To pozwoli mieć pewność, że wypłacone odszkodowanie odpowiada faktycznej sytuacji internowanego.

Z określeniem wysokości zadośćuczynienia jest jeszcze trudniej. Po pierwsze, mowa tu przecież o rekompensacie za niematerialne krzywdy. Próbujemy więc oszacować, jaka kwota będzie adekwatna do cierpienia i bólu, co samo w sobie jest już problematyczne. Przyjmuje się, że zadośćuczynienie powinno przynajmniej częściowo równoważyć negatywne przeżycia. Z drugiej strony istnieje ryzyko, że zaproponowaną kwotę sąd uzna za zawyżoną.

Po drugie, każda osoba może inaczej reagować na te same doświadczenia. Właśnie dlatego wysokość zadośćuczynienia zawsze ustala się indywidualnie, biorąc pod uwagę m.in. czas trwania cierpień i ich rozmiar, ale także ich charakter i nieodwracalność negatywnych skutków, jakie wywarły w Twoim życiu.

Czynnik upływu czasu też nie ułatwia sprawy. Skoro od internowania minęło wiele lat, trudniej jest ustalić faktyczny rozmiar cierpień. Wyzwanie okazuje się tym większe, gdy nie jesteś osobą internowaną, ale członkiem najbliższej rodziny, który występuje o pieniądze jako osoba, na którą przeszły uprawnienia zmarłego.

Co więc zrobić, by zwiększyć szanse na uzyskanie optymalnej kwoty? Najlepiej skorzystać z pomocy doświadczonego adwokata, który prowadził już podobne sprawy, wie jakie dowody przedstawić i jak ustalić kwotę zadośćuczynienia, by była jak najwyższa, a jednocześnie została zaakceptowana przez sąd.

Jakie dokumenty należy przygotować, by uzyskać odszkodowanie za internowanie? 

Żeby otrzymać odszkodowanie i zadośćuczynienie za krzywdy związane z działalnością na rzecz niepodległej Polski, trzeba udowodnić, że dana osoba rzeczywiście była internowana w stanie wojennym i poniosła określone szkody.

W tym celu należy zgromadzić odpowiednie dokumenty archiwalne. Najczęściej konieczne będzie uzyskanie ich z Instytutu Pamięci Narodowej. Duże znaczenie mają również te dowody, które pomogą ustalić rozmiar poniesionych szkód lub doznanych krzywd – np. dokumenty, na podstawie których uda się określić kwotę utraconego zarobku czy zły stan zdrowia wynikający z internowania.

Jeśli o świadczenia od Skarbu Państwa ubiega się rodzina zmarłego internowanego, konieczne będzie także potwierdzenia stopnia pokrewieństwa lub faktu zawarcia związku małżeńskiego z internowanym.

Dlaczego warto skorzystać z pomocy prawników w sprawie związanej z internowaniem?

Wiele osób internowanych po 13 grudnia 1981 roku nie chce samodzielnie dochodzić odszkodowania i w związku z tym decyduje się na pomoc prawnika. Rozwiązanie to z pewnością ma kilka dużych zalet, pod warunkiem, że skorzysta się z usług osoby mającej doświadczenie w prowadzeniu podobnych spraw.

Przede wszystkim samo zgromadzenie dokumentów nie jest proste, biorąc pod uwagę, jak wiele lat minęło od czasów stanu wojennego w Polsce. Druga kwestia to wszelkie formalności związane z dochodzeniem odszkodowania za szkody i zadośćuczynienia za doznane krzywdy. Aby móc domagać się odszkodowania, musisz przygotować pismo spełniające wymogi formalne, przedstawić odpowiednie argumenty, wyliczenia i dowody.

W tych zadaniach może jednak wyręczyć Cię prawnik. W oparciu o wiedzę i przede wszystkim doświadczenie zdobyte podczas praktyki zawodowej, będzie wiedzieć, jak ustalić odpowiednią wysokość obu tych świadczeń. Zgromadzi dokumenty, które przekonają sąd, że kwoty, których się domagasz, są adekwatne do poniesionych szkód i krzywd. Będzie też reprezentować Cię na poszczególnych etapach postępowania, czuwając nad przebiegiem całego procesu. Dzięki temu nie tylko znacznie zwiększysz swoją szansę na uzyskanie należytej rekompensaty od Skarbu Państwa. Zaoszczędzisz również dużo czasu i będziesz spać spokojnie, wiedząc,  że Twoja sprawa jest we właściwych rękach.