Jak nie iść do więzienia po wydaniu wyroku skazującego, czyli kilka słów o odroczeniu wykonania kary pozbawienia wolności

Kara pozbawienia wolności co do zasady powinna być wykonana niezwłocznie. Jak jednak wiadomo, od zasad istnieją wyjątki. I w tym przypadku nie jest inaczej, bo przepisy wprowadzają warunkowe odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności. Dzięki niemu nie trzeba udać się do więzienia tuż po wydaniu wyroku skazującego. 

Kiedy możliwe jest odwołanie odroczenia kary pozbawienia wolności?

Można odroczyć tylko taką karę pozbawienia wolności, której skazany nie zaczął jeszcze odbywać. Nie oznacza to jednak, że gdy trafił już do więzienia, pozostaje bez jakichkolwiek możliwości. Wciąż może wyjść na wolność, jednak musi skorzystać z innego rozwiązania – przerwy w odbywaniu kary.

Z samego wstępu tego artykułu wiesz też, że odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności to wyjątek od reguły. Co za tym idzie – pozostaje zarezerwowany dla szczególnych przypadków.

A jakie to przypadki? Przepisy dzielą je na 2 kategorie: obligatoryjne odroczenie kary pozbawienia wolności (czyli mówiąc prościej: przypadki obowiązkowe) oraz fakultatywne odroczenie kary – sytuacje, w których sąd może, ale nie musi się na to zdecydować.

Kiedy sąd obowiązkowo odroczy wykonanie kary pozbawienia wolności?

Sąd musi odroczyć karę pozbawienia wolności, jeśli skazany cierpi na chorobę psychiczną lub inną poważną chorobę, przez którą wykonanie kary w tym momencie jest niemożliwe.

W przypadku chorób psychicznych sprawa jest stosunkowo prosta. Przyjmuje się, że każda choroba psychiczna uzasadnia odroczenie kary pozbawienia wolności. Co ważne, nie wystarczy standardowa wizyta u psychiatry. Łatwo wyobrazić sobie, do czego by to prowadziło – wielu skazanych mogłoby postarać się o fałszywe zaświadczenia i bezpodstawnie uniknąć odbywania kary. Właśnie dlatego chorobę psychiczną musi stwierdzić biegły z zakresu psychiatrii, wydając odpowiednią opinię.

Choroby psychiczne to jednak nie jedyny czynnik uzasadniający obowiązkowe odroczenie wykonania kary. Przepis wspomina też „inną poważną chorobę”. Dla każdego to pojęcie mogłoby oznaczać coś innego, dlatego i tutaj obowiązują pewne zasady. Przyjmuje się, że poważną chorobą będzie tylko taka, która nieleczona lub też leczona w warunkach więziennych mogłaby stwarzać zagrożenie życia.

Dla kogo jest fakultatywne odroczenie wykonania kary?

Fakultatywne odroczenie kary pozbawienia wolności odnosi się do tych sytuacji, w których sąd może, ale nie musi zgodzić się, by skazany odbył wyrok później. =Chodzi tu o takie sytuacje, w których:

• natychmiastowe wykonanie kary oznaczałoby dla skazanego i jego rodziny ciężkie skutki;
• zakład karny, w którym skazany miałby przebywać, jest nadmiernie przeludniony. (Rozumie się przez to sytuację, w której powierzchnia celi na jedną osobę wynosi mniej niż 3m²⁾.

Druga sytuacja jest dość oczywista. Skupmy się więc na pierwszej. Po raz kolejny mamy więc bardzo niejasne pojęcie, bo „ciężkie skutki” trudno uznać za precyzyjne kryterium. Nie oznacza to jednak, że skazanemu przepisy pozostawiły szerokie pole manewru.

Skazany musi wykazać, że ze względu na jego przebywanie w zakładzie karnym mogłyby powstać stałe i nieodwracalne zmiany dla jego rodziny lub dla niego samego. Tylko wtedy ma szansę skorzystać z odroczenia kary pozbawienia wolności.

Dla każdego przypadku takie skutki należy oceniać indywidualnie. Oznacza to, że jeśli w analogicznej sprawie sąd zdecydował się odroczyć karę, nie masz gwarancji, że tak będzie i w Twoim przypadku. Z drugiej strony sam fakt, że ktoś inny nie otrzymał odroczenia nie przekreśla z góry takiej szansy dla Ciebie.

Wśród przykładów można wymienić np. sytuację, w której skazany był jedynym żywicielem rodziny. Równie dobrze jednak przyczyny mogą być „łagodniejsze” i dotyczyć takich kwestii jak problem ze spłatą kredytu czy brak rąk do prowadzenia gospodarstwa.

Gdzie złożyć wniosek o odroczenie kary i jak go przygotować?

Wniosek o odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności może złożyć sam skazany lub jego pełnomocnik, dyrektor zakładu karnego lub kurator zawodowy. Taki wniosek kieruje się do sądu, który wydał wyrok skazujący w pierwszej instancji. Jeśli więc dana sprawa toczyła się najpierw przed sądem rejonowym, a potem przed okręgowym, pismo należy wnieść do sądu rejonowego. Trzeba pamiętać również o obowiązkowej opłacie od wniosku, która obecnie wynosi 80 zł.

Aby sąd pozytywnie rozpatrzył wniosek, trzeba nie tylko zadbać o konkretne wymogi formalne (takie jak m.in. właściwe oznaczenie pisma, sądu i podanie danych skazanego), ale przede wszystkim przedstawić odpowiednie motywy, dowody na potwierdzenie swojego stanowiska i wykazać, że skazany spełnia warunki odroczenia wykonania kary przewidziane przez przepisy.

Sąd rozpatrzy wniosek i oceni, czy:

• dana sytuacja rzeczywiście występuje;
• można ją poprawić wskutek osobistych starań skazanego;
• można prognozować, że skazany wykorzysta odroczenie wykonania kary zgodnie z jej celem.

Obowiązki po odroczeniu kary pozbawienia wolności

Jeśli sąd pozytywnie rozpatrzy daną sprawę, może nie tylko zdecydować o odroczeniu wykonania kary pozbawienia wolności, ale także nałożyć na skazanego dodatkowe obowiązki. Będzie on musiał wywiązywać się z nich w czasie trwania odroczenia. W przeciwnym razie musi liczyć się z ryzykiem cofnięcia odroczenia kary i powrotu do więzienia.

Obowiązki te mogą polegać na:

• zobowiązaniu skazanego do szukania pracy;
• poddawania się kontroli, czyli zgłaszania się do wskazanych jednostek policji w ustalonych terminach;
• pójście na leczenie lub rehabilitację;
• uczestniczenie w programach korekcyjno-edukacyjnych.

Na jak długo sąd może odroczyć wykonanie kary?

Sąd nie może odraczać wykonania kary w nieskończoność. W tym zakresie istnieją konkretne ograniczenia.

W przypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby kara odroczona jest do momentu ustania tej przeszkody.

Inaczej wygląda to już natomiast w przypadku odroczenia fakultatywnego. Po pierwsze, łączny czas odroczenia nie może przekroczyć 1 roku. Co więcej, między każdym takim odroczeniem musi minąć co najmniej 1 rok. Oznacza to, że sąd może początkowo odroczyć wykonanie kary np. na 4 miesiące. Skazanemu „do wykorzystania” pozostanie wówczas jeszcze 8 miesięcy odroczenia. Będzie jednak mógł z nich skorzystać dopiero po upływie kolejnego roku.

Dłuższy czas odroczenia przewidziano dla kobiet w ciąży oraz osób wychowujących samotnie dziecko. W ich przypadku kara może zostać odroczona maksymalnie do chwili, w której dziecko ukończy 3. rok życia.

Odroczenie wykonania kary a warunkowe zawieszenie jej wykonania

A co gdy upłynął już maksymalny termin zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności? Czy zawsze oznacza to konieczność pójścia do więzienia? Niekoniecznie. Istnieje jeszcze możliwość warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności.

Można z niego skorzystać o ile:

• wykonywana kara miałaby dotyczyć maksymalnie 1 roku pozbawienia wolności;
• odroczenie to trwało przynajmniej przez 1 rok.

Sąd weźmie pod uwagę m.in. zachowanie sprawcy po popełnieniu przestępstwa, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia. Przeprowadzi więc tzw. prognozę kryminologiczną. Będzie próbował ustalić, czy istnieje ryzyko, że skazany popełni kolejne przestępstwa, jeśli kara nie zostanie wykonana.

Z możliwości zawieszenia wykonania kary nie skorzystają jednak wszyscy. Nawet po spełnieniu wyżej wymienionych warunków ta możliwość pozostanie poza zasięgiem recydywistów, niektórych sprawców przestępstw o charakterze seksualnym, a także przestępców, których można określić mianem „zawodowych” – takich, którzy uczynili sobie z przestępstw stałe źródło dochodu, dopuszczających się przestępstw o charakterze terrorystycznym lub działających w zorganizowanej grupie.

Jak zwiększyć szanse na pozytywne rozpatrzenie wniosku i dlaczego pomoc adwokata może okazać się tak ważna?

Jak widzisz, przekonanie sądu, by odroczył wykonanie kary, wcale nie należy do najłatwiejszych zadań. Nie dość, że musisz przygotować wniosek spełniający konkretne wymogi, to wiele zależy od Twojej argumentacji oraz przedstawionych dowodów.

Co więcej, działając na własną rękę, ryzykujesz niedopatrzeniami, które często będą Cię dużo kosztować. Nie każdy skazany wie na przykład, że jeśli otrzymał wezwanie do stawienia się w zakładzie karnym, powinien nie tylko złożyć wniosek o odroczenie wykonania kary, ale także o odroczenie czynności prowadzących do osadzenia go w więzieniu,

Równie ważną kwestią pozostaje przekonanie sądu do swoich racji, co z pomocą doświadczonego adwokata jest znacznie prostsze. Po pierwsze, prawnik, który przeprowadził wiele tego rodzaju spraw i doskonale zna przepisy, wie, jakie dowody warto przedstawić, jak uargumentować wniosek i jak przygotować skazanego do posiedzenia sądu, by zwiększyć jego szanse na pozytywne rozpatrzenie sprawy.

Po drugie, taki adwokat będzie czuwał nad przebiegiem postępowania, reagował w razie potrzeby (np. zaskarżał niektóre czynności), a przede wszystkim – reprezentował skazanego przed sądem, dzięki czemu ten będzie mógł czuć się pewniej, bezpieczniej i nie martwic się o jakiekolwiek formalności.

Pomoc adwokata może okazać się przydatna także na późniejszym etapie – podczas ewentualnego skorzystania z warunkowego zwolnienia z wykonania kary. I tutaj duże znaczenie będą mieć przedstawione dowody, właściwa argumentacja oraz odpowiednio sporządzony wniosek.

Pomoc adwokata nie jest więc niezbędna – teoretycznie każdy skazany może działać samodzielnie i nikt nie musi go reprezentować. Nie ma jednak co ukrywać, że osoba bez wiedzy, doświadczenia oraz intuicji wyrobionej na przestrzeni podobnych spraw, nie jest w stanie działać tak skutecznie jak zawodowy prawnik. A przecież stawka jest wysoka – to prawidłowo sporządzony wniosek i precyzyjne przygotowanie do sprawy może przesądzić o możliwości wyjścia na wolność.