Czym jest dział spadku i dlaczego warto go przeprowadzić?

Kiedy myślisz o dziedziczeniu, być może przed oczami masz taki obraz: jedna osoba otrzymuje mieszkanie, inna oszczędności zmarłego, a jeszcze kolejna cenne, należące do niego przedmioty. Od otwarcia spadku do momentu nabycia części majątku na wyłączną własność jest jednak daleka droga. Co więcej, jeśli nie podejmiesz odpowiednich działań, w ogóle to nie nastąpi. To Ty musisz zatroszczyć się o dział spadku. 

Co to jest dział spadku?

Aby wytłumaczyć, co takiego kryje się pod pojęciem „dział spadku”, trzeba najpierw wyjaśnić, jak należy rozumieć samo słowo „spadek”.

Według podstawowej definicji jest to ogół praw i obowiązków po zmarłym nabywanych przez jego spadkobierców w drodze dziedziczenia. Co ważne, te prawa i obowiązki dotyczą spadku jako całości.

Jeśli więc przykładowo Ty i Twój brat w równych częściach dziedziczycie spadek, każdemu z was przysługuje udział wysokości ½. Tym samym gdyby spadek rozłożyć na czynniki pierwsze, w każdym, nawet najmniejszym składniku majątku przysługiwać Ci będzie udział wysokości ½. Nie ma takiego przedmiotu, który należałby wyłącznie do Ciebie lub tylko do Twojego brata.

I tu właśnie wkracza dział spadku. Ma doprowadzić do momentu, w którym część majątku stanie się wyłącznie Twoja, a druga część będzie należeć do brata. Można więc powiedzieć, że cały ten proces przypomina nieco zniesienie współwłasności.

Czy dział spadku jest obowiązkowy?

Wiesz już, co to jest dział spadku. Czas przyjrzeć się temu, w jaki sposób możesz go przeprowadzić. Na początek jednak pewna ważna uwaga – nie masz takiego obowiązku. Żaden przepis tego nie wymaga. W praktyce zresztą wiele rodzin nie decyduje się na rozdzielenie majątku po zmarłym i dobrze w ten sposób funkcjonuje.

Jak to możliwe? Załóżmy, że spadkodawca zostawił po sobie mieszkanie, które dziedziczysz z bratem. Nie chcecie go sprzedawać, więc decydujecie się na wynajem i podział zysków. W takiej sytuacji dział spadku nie okaże się niezbędny.

Oczywiście z czasem mogą się jednak pojawić problemy – na przykład zechcesz wprowadzić się do mieszkania po rodzicu. Jako współwłaściciel masz do tego prawo, ale po pierwsze, na przeprowadzenie remontu będziesz potrzebować zgody drugiego współwłaściciela (Twojego brata), a po drugie – nie będziesz czuć, że jesteś „na swoim” i samodzielnie możesz podejmować decyzje. Właśnie by uniknąć tego typu sytuacji, warto przeprowadzić dział spadku jak najszybciej.

Kiedy można przeprowadzić dział spadku?

Dział spadku zawsze musi zostać poprzedzony sądowym stwierdzeniem nabycia spadku lub wydaniem przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia. Tego etapu nie da się ominąć. Jeśli jednak chcesz usprawnić całą procedurę, możesz w jednym piśmie wnioskować o stwierdzenie nabycia spadku oraz przeprowadzenie działu.

Istnieją przy tym dwa sposoby na podział spadku:

• na drodze sądowej na wniosek któregokolwiek ze spadkobierców,
• na podstawie umowy za zgodą wszystkich.

Jak widzisz, pierwsza z możliwości nie wymaga zgodnego działania, natomiast koniecznym warunkiem skorzystania z drugiej drogi jest całkowicie zgodne działanie wszystkich spadkobierców. Z tego powodu dział spadku w drodze umowy często pozostanie poza Twoim zasięgiem.

Jak przeprowadza się dział spadku?

Oprócz wybrania drogi, z której skorzystasz przy przeprowadzeniu działu spadku (sądowa lub umowna) musisz też zdecydować, w jaki sposób majątek po zmarłym zostanie rozdysponowany między Ciebie i pozostałych spadkobierców. Istnieją przy tym 3 rozwiązania:

• podział fizyczny – na przykład Ty zatrzymujesz nieruchomość, drugi spadkobierca pieniądze z konta w banku itd.,
• podział cywilny – sprzedajecie nieruchomość i inne składniki spadku, a następnie dzielicie się pieniędzmi zgodnie z udziałami,
• przyznanie majątku na własność z obowiązkiem spłaty – np. Ty zatrzymujesz nieruchomość wartą 700 tysięcy złotych i spłacasz drugiego spadkobiercę, czyli oddajesz mu połowę równowartości mieszkania.

Przeprowadzenie wyłącznie podziału fizycznego jest praktycznie niemożliwe. Trudno przecież, by zmarły zostawił po sobie akurat takie składniki majątku, które da się podzielić stosownie do udziałów. Zwykle więc konieczne będzie nie tylko podzielenie się majątkiem, ale i dokonanie odpowiednich dopłat. Ewentualnie spadkobiercy mogą uznać, że nie potrzebują aż tak sprawiedliwego podziału i zrzec się spłaty.

O ile potraficie się porozumieć co do sposobu przeprowadzenia działu spadku, to zawsze od was będzie zależeć, na jakich zasadach się to dokona. Co  więcej, możecie nawet przeprowadzić tylko częściowy dział spadku, podczas gdy pozostałymi składnikami majątku wciąż będziecie władać jako współspadkobiercy.

Dział spadku w sądzie

Jak już wiesz, masz 2 sposoby na przeprowadzenie działu spadku. Pierwszym z nich jest ten odbywający się przed sądem. Jest to o tyle dobra droga, że:

• nie potrzebujesz zgody pozostałych spadkobierców – nie muszą wyrazić chęci na przeprowadzenie działu spadku, ani tym bardziej nie musicie dojść do porozumienia co do sposobu podziału, w jaki ma się to odbyć,
• do uruchomienia postępowania wystarczy wniosek choćby jednego z was,
• to rozwiązanie wiąże się też z niższymi kosztami w porównaniu do wizyty u notariusza.

Oczywiście nie brak też wad. Tą najbardziej oczywistą jest czas. Zanim sąd wyznaczy termin posiedzenia, poczekasz kilka miesięcy. Zwykle działu spadku nie przeprowadzicie też podczas jednej wizyty w sądzie. Znów będzie trzeba więc czekać na następny termin i w efekcie sprawa może ciągnąć się miesiącami, jak nie latami.

Wizyta w sądzie dla wielu osób oznacza też sporo nerwów. I to nawet, jeśli nie ma żadnego konfliktu z pozostałymi spadkobiercami (niektórzy decydują się na drogę sądową nawet gdy są całkowicie zgodni co do sposobu działu spadku – wszystko ze względu na niższe koszty).

Dział spadku w sądzie to także więcej formalności. Przede wszystkim, żeby w ogóle uruchomić całą procedurę, musisz złożyć wniosek. Warto jednak dodać, że nie jest on wcale tak skomplikowany, jak prawdopodobnie sądzisz. Poza tym zawsze możesz skorzystać z usług prawnika, który pomoże Ci go przygotować.

Umowa o dział spadku

Alternatywą dla drogi sądowej będzie umowa o dział spadku. Zauważ, że nie ma tu mowy o wizycie u notariusza. Ty i pozostali spadkobiercy macie dużą dowolność co do formy takiej umowy. Teoretycznie możecie więc sporządzić ją sami, w zaciszu domu i podpisać.

Oczywiście tego rozwiązania raczej się nie zaleca – istnieje duże prawdopodobieństwo, że popełnicie jakieś błędy, źle zinterpretujecie przepisy i tym samym nie zabezpieczycie odpowiednio swoich interesów. Jeśli więc już decydujecie się na dział spadku w drodze umowy, najlepiej gdy skonsultujecie jej treść z prawnikiem.

Dlaczego więc mimo wszystko tak wiele osób decydujących się na umowny dział spadku robi to akurat przed notariuszem? Głownie z tego powodu, że nie ma wyboru. Zasada jest bowiem prosta – umowy związane z nieruchomością (sprzedaż, darowizna czy właśnie dział spadku) wymagają formy aktu notarialnego. A przecież w ogromnej liczbie przypadków w skład majątku po zmarłym wchodzi grunt, mieszkanie czy dom.

W tym miejscu trzeba jednak zaznaczyć, że umowny dział spadku nie jest dostępny dla każdego. Aby z niego skorzystać musicie wszyscy:

• być zgodni co do sposobu podziału spadku,
• chcieć go przeprowadzić,
• uczestniczyć w tym procesie (nie ma możliwości, że gdy spadkobierców jest na przykład trójka, Ty i spadkodawca nr 2 przeprowadzicie dział bez zgody czy porozumienia ze spadkodawcą nr 3).

Jeśli którykolwiek z tych warunków nie zostanie spełniony, pozostaje wam wyłącznie droga sądowa.

Kiedy konieczny jest dział spadku u notariusza?

Dział spadku w drodze umowy może wymagać wizyty u notariusza. Jak już wiesz, będzie to mieć miejsce, gdy w skład majątku po zmarłym wchodzi nieruchomość. Drugi taki wyjątek, to sytuacja, w której spadek obejmuje przedsiębiorstwo, w którego zakres również wchodzi nieruchomość.

Dział spadku u notariusza wiąże się już z kosztami, które nieraz okazują się wyższe niż postępowanie przed sądem. Po to rozwiązanie zwykle więc sięgają spadkobiercy, którzy są gotowi zapłacić więcej, by zaoszczędzić czas – cała procedura w tym przypadku przebiega znacznie sprawniej.

Pamiętaj jednak, że i w tym przypadku wymagana jest całkowita zgodność. Jeśli pojawią się jakiekolwiek wątpliwości, musisz skorzystać z drogi sądowej.

Dział spadku a związany z tym koszt

Ostatnia ważna kwestia, z którą wiąże się dział spadku, to koszt. W tym kontekście wiele zależy od tego, jaka jest wartość spadku oraz na którą drogę się zdecydujecie.

W przypadku umownego działu spadku (bez wizyty u notariusza) będzie to właściwie bezpłatne, pod warunkiem, że przy zawieraniu umowy nie skorzystacie z pomocy prawnika. Mało kto korzysta jednak z takiej opcji – ryzyko złego zabezpieczenia swoich interesów jest zbyt duże.

Inaczej sprawa wygląda już natomiast, jeśli chodzi o dział spadku przed notariuszem. Tutaj wiele zależy przede wszystkim od wybranej kancelarii (w której taksy mogą się różnić) oraz od wartości spadku. Jeśli wynosi on do 3 tysięcy złotych, maksymalna opłata będzie sięgać 100 zł, za to już na przykład przy wartości spadku powyżej 60.000 zł będzie to 1.010 złotych + 0,4% od nadwyżki powyżej 60 000 zł. Kwoty te są przy tym stawkami VAT, więc do całości trzeba jeszcze doliczyć podatek.

Dział spadku przed sądem podlega natomiast opłatom stałym – niezależnie od wartości spadku. Z tego powodu tak wiele osób decyduje się na tę drogę, szczególnie, gdy odziedziczy pokaźny majątek. Opłata od sądowego wniosku o dział spadku to bowiem jedynie 500 zł lub nawet mniej – 300 zł, o ile załączycie zgodny projekt działu spadku.