Warunkowe umorzenie postępowania karnego – co musisz o nim wiedzieć?

Czy za popełnienie przestępstwa zawsze otrzymasz karę? Niekoniecznie. Dzięki instytucji warunkowego umorzenia postępowania karnego sprawa może zakończyć się bez wydania wyroku skazującego. I to wcale nie z powodu Twojej niewinności. Wręcz przeciwnie – sąd skorzysta z tej drogi tylko, gdy nie będzie mieć wątpliwości, że ponosisz odpowiedzialność za całe zdarzenie.

Na czym polega warunkowe umorzenie postępowania karnego?

Warunkowe umorzenie postępowania to jeden ze sposobów zakończenia procesu karnego. Należy przy tym do tych najbardziej korzystnych  – tuż obok uniewinnienia.

W przypadku warunkowego umorzenia sąd nie stwierdzi wprawdzie Twojej niewinności (a nawet wręcz przeciwnie, co szczegółowo omówimy w kolejnych akapitach). Prawdopodobnie jednak jako osobie oskarżonej zależy Ci przede wszystkim na tym, by nie zostać skazanym. A w przypadku zastosowania warunkowego umorzenia efekt jest ten sam – nie ma wyroku skazującego i nie ma kary. Oczywiście pod pewnymi warunkami, co możesz zresztą wywnioskować z samej nazwy.

Jeśli sąd decyduje się na warunkowe umorzenie postępowania karnego, sprawca przestępstwa poddawany jest próbie. W czasie jej trwania może udowodnić, że wymierzenie kary nie jest konieczne. Z tego powodu mówi się, że warunkowe umorzenie postępowania karnego należy do środków probacyjnych, czyli właśnie związanych z poddawaniem próbie.

Warunkowe umorzenie postępowania jako środek probacyjny

Skoro warunkowe umorzenie postępowania karnego nie prowadzi do wydania wyroku skazującego, to jego głównym celem nie jest ukaranie sprawcy. Ma realizować zupełnie inne zadanie – umożliwiać resocjalizację. Jako osoba, wobec której warunkowo umorzone postępowanie karne, możesz więc poprawić swoje zachowanie, cały czas przebywając na wolności. Z kolei gdy już pozytywnie przejdziesz próbę, umorzone postępowanie nie zostanie podjęte.

To nie jedyny taki przypadek w prawie karnym. Środków probacyjnych jest znacznie więcej. Do tej kategorii zalicza się również:

  • warunkowe zawieszenie wykonania kary;
  • warunkowe przedterminowe zwolnienie;
  • uznanie środka karnego za wykonany;
  • uznanie kary ograniczenia wolności za wykonaną w całości lub części.

Kiedy sąd może warunkowo umorzyć postępowanie, czyli tzw. przesłanki stosowania warunkowego umorzenia postępowania

Prawdopodobnie zastanawiasz się, czy w Twoim przypadku istnieje szansa na warunkowe umorzenie postępowania. Sprawa jest dość prosta, bo ramy ściśle wyznacza w tym przypadku przepis – dokładnie art. 66 Kodeksu karnego:

Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

Jak właściwie każdy przepis, jest długi, brzmi skomplikowanie i nasuwa wiele pytań. Rozłóżmy więc przesłanki stosowania warunkowego umorzenia postępowania na czynniki pierwsze.

1. Okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości

Na podstawie dowodów sąd musi być w stanie stwierdzić, że oskarżony rzeczywiście popełnił zarzucane mu przestępstwo. Nie ma konieczności przyznawania się do winy – jeśli inne dowody są wystarczające, ten warunek uznaje się za spełniony.

2. Wina i społeczna szkodliwość czynu są nieznaczne

Umarzając warunkowo postępowanie, sąd musi też ocenić, czy popełnione przez Ciebie przestępstwo można określić jako „drobne” i to pod dwoma względami:

  • stopień winy sprawcy jest nieznaczny;
  • nieznaczny jest też stopień szkodliwości czynu.

Warunkowo umorzyć postępowanie można więc tylko wobec takich przestępstw, które nie budzą społecznego oburzenia i w przypadku których nie ma konieczności surowego ukarania sprawcy.

3. Sprawca nie był karany za przestępstwa umyślne

Na możliwość orzeczenia warunkowego umorzenia postępowania będzie mieć wpływ także Twoja przeszłość. Z tej drogi skorzystasz tylko, jeśli wcześniej nie ukarano Cię za umyślne przestępstwo.

„Umyślne” to przy tym słowo klucz. Samo popełnienie czynu zabronionego jeszcze nie zamyka Ci drogi do warunkowego umorzenia postępowania karnego. Znacznie ma jeszcze to, czy takie przestępstwo można uznać za umyślne.

A co to właściwie znaczy? Umyślne przestępstwo popełniasz, gdy zdajesz sobie sprawę, że konkretny czyn jest przestępstwem, a mimo tego działasz. Chyba nie masz wątpliwości, że dokonując napadu, łamiesz prawo. Jeśli więc się na niego zdecydujesz, popełniasz przestępstwo umyślne.

Z drugiej stronu możesz wcale nie mieć zamiaru popełnienia przestępstwa, jednak Twoje działanie i skutki Twojego zachowania do tego doprowadzą i dało się je przewidzieć. To już przestępstwo nieumyślne.

Brzmi niejasno? Posłużmy się więc przykładem. Załóżmy, że jedziesz samochodem i znacznie przekraczasz dozwoloną prędkość. Wsiadając do auta, wcale nie myślisz o tym, że chcesz świadomie popełnić przestępstwo – spowodować wypadek, w którym ktoś zostanie ranny albo nawet zginie. Z drugiej nietrudno połączyć ze sobą kropki i wiedzieć, że niestosując się do przepisów ruchu, stanowisz zagrożenie na drodze.

4. Postawa, właściwości i warunki osobiste sprawcy oraz dotychczasowy sposób życia wskazywały na to, że będzie przestrzegać porządku prawnego

Ostatni, choć równie ważny warunek, związany jest z pozytywną prognozą kryminologiczną. Sąd ocenia więc Twoje zachowanie, okoliczności popełnienia przestępstwa, Twoją późniejszą postawę i to, na ile prawdopodobne jest, że w przyszłości po raz kolejny nie złamiesz prawa. Jeśli uzna, że mimo braku wydania wyroku skazującego cel resocjalizacji i zapobieganiu popełnienia kolejnych przestępstw zostanie osiągnięty, ten warunek też zostanie spełniony.

Co równie ważne, zastosować instytucję warunkowego umorzenia postępowania karnego można tylko w przypadku popełnienia przestępstwa zagrożonego karą maksymalnie 5 lat pozbawienia wolności (np. kradzieży lub nieumyślnego spowodowania uszczerbku na zdrowiu).

warunkowe umorzenie postępowania

Czy warunkowe umorzenie postępowania karnego to skazanie?

Prawdopodobnie jedno z najważniejszych pytań, jakie sobie zadajesz, brzmi: co właściwie oznacza warunkowe umorzenie? Jak wpływa na moją niekaralność?

Wiesz już, że sąd decydujący się na warunkowe umorzenie postępowania, musi mieć pewność co do Twojej winy.  Mogłoby się więc wydawać, że tym samym wprawdzie nie otrzymasz kary, ale i tak konsekwencje popełnienia przestępstwa w postaci wpisu do Krajowego Rejestru Karnego będą obecne w Twoim życiu.

Dobra wiadomość jest jednak taka, że sprawa wygląda o wiele bardziej optymistycznie. Status osoby ukaranej zależy nie tylko od tego, czy taka osoba została uznana za winną, ale także czy wymierzono jej karę za przestępstwo. W tym przypadku o karze nie ma natomiast mowy. Oznacza to, że warunkowe umorzenie postępowania nie jest wpisywane do karty karnej.

Wprawdzie informacja w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania znajdzie się w rejestrze, ale po 6 miesiącach od momentu zakończenia próby z niego zniknie. Jeśli więc będziesz potrzebować zaświadczenia o niekaralności, nie masz powodów do obaw – w Krajowym Rejestrze Karnym będziesz mieć „czystą kartę”.

Oczywiście to wszystko pod warunkiem, że pomyślnie przejdziesz okres próby i nie dasz podstaw sądowi do podjęcia postępowania karnego, które wcześniej zostało warunkowo umorzone.

Na czym polega okres próby?

Istotą umorzenia postępowania jest poddanie sprawcy próbie. Co to oznacza w praktyce?

Po pierwsze wyznacza się odpowiedni przedział czasowy wynoszący maksymalnie 3 lata od momentu uprawomocnienia się orzeczenia. W tym czasie sprawca jest „sprawdzany” co do tego, czy rzeczywiście będzie zachowywał się zgodnie z prawem.

Umarzając postępowanie, sąd może też dodatkowo nałożyć na taką osobę pewne obowiązki:

  • oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym;
  • zobowiązać do:
    • naprawienia szkody w całości lub części, zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę albo do zapłaty nawiązki;
    • przeproszenia;
    • łożenia na utrzymanie innej osoby;
    • poddania się terapii uzależnień.

Jakie są skutki i korzyści warunkowego umorzenia postępowania?

Można wymienić kilka istotnych z Twojego punktu widzenia skutków warunkowego umorzenia postępowania.

Przede wszystkim sąd stwierdza Twoją winę – to warunek konieczny. Nie ma więc wątpliwości, że odpowiadasz za popełnienie przestępstwa.

Z drugiej strony mimo Twojej winy nie zostaje Ci wymierzona kara. Nie płacisz więc żadnej grzywny, nie podlegasz ograniczeniu wolności, a już tym bardziej nie musisz się obawiać wymierzenia kary pozbawienia wolności. Sąd udziela Ci pewnego rodzaju kredytu zaufania. Twoim zadaniem jest udowodnić, że nie mylił się i rzeczywiście jesteś w stanie przestrzegać porządku prawnego.

Tym samym ustalany jest czas trwania próby i ewentualnie dodatkowe warunki oraz obowiązki w kwestii warunkowego umorzenia postępowania (np. dozór kuratora, nałożenie na sprawcę obowiązku naprawienia szkody itd.). Nie zawsze jest więc tak, że zupełnie nie odczujesz skutków warunkowego umorzenia postępowania karnego. Być może pojawi się konieczność pójścia na odwyk albo zapłaty pokaźnej kwoty, która nie pozostanie bez wpływu na Twoje finanse.

Mimo wszystko dostajesz pewnego rodzaju drugą szansę. Musisz tylko zadbać, by w tym czasie wywiązać się z ewentualnych dodatkowych obowiązków, a przede wszystkim – nie popełnić przestępstwa.

Nagroda jest natomiast ogromna. Mimo że sąd nie ma wątpliwości co do Twojej winy, a wyrok warunkowo umarzający postępowanie zostaje wpisany do rejestru karnego, ale ulega wykreśleniu po 6 miesiącach od zakończenia próby. Oznacza to, że pozostajesz osobą niekaraną w świetle prawa. Fakt popełnienia przestępstwa nie ma więc dużego wpływu na Twoje dalsze życie i przede wszystkim nie pociąga za sobą dotkliwych skutków prawnych, które mogą rzutować na całą Twoją przyszłość.

Jak uzyskać warunkowe umorzenie postępowania karnego?

Na tym etapie artykułu prawdopodobnie doskonale zdajesz już sobie sprawę, że warunkowe umorzenie postępowania karnego jest dla Ciebie naprawdę korzystnym rozwiązaniem. Pozostaje więc pytanie – jak doprowadzić do sytuacji, w której sąd rzeczywiście skorzysta z tego rozwiązania?

Możliwości są 2. Warunkowe zawieszenie postępowania karnego następuje bowiem na Twój wniosek lub z inicjatywy sądu. Ta druga opcja w praktyce ma miejsce znacznie rzadziej, dlatego przyjrzyjmy się kwestii umorzenia postępowania na wniosek.

Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego

Wniosek o warunkowe umorzenie postępowania można złożyć właściwie na każdym jego etapie – nawet przed postawieniem zarzutu popełnienia przestępstwa (czyli w trakcie tzw. postępowania przygotowawczego). Wtedy będziesz kierować go do prokuratora, który takie postępowanie przygotowawcze nadzoruje lub prowadzi.

Może on wówczas przychylić się do Twojego stanowiska i wtedy zamiast aktu oskarżenia skieruje do sądu wniosek o warunkowe umorzenie postępowania karnego. Z kolei jeśli takiego wniosku nie poprze, mimo wniesienia aktu oskarżenia, możesz wniosek złożyć ponownie, tym razem kierując go już bezpośrednio do sądu.

Nie ma też przeszkód, by takie pismo składać nawet kilkukrotnie podczas toczącej się sprawy. Mimo wszystko warto jednak działać jak najszybciej. Jeśli chcesz zwiększyć swoje szanse na pozytywne rozpatrzenie, warto też rozważyć skorzystanie z pomocy adwokata od spraw karnych. Ważnym elementem będzie tu bowiem uzasadnienie – musisz przekonać sąd, że zakończenie sprawy w ten sposób rzeczywiście jest uzasadnione. Działając samodzielnie, możesz mieć duże trudności z przygotowaniem trafnych argumentów.

Kiedy sąd podejmie warunkowo umorzone postępowanie karne?

Jeśli nie spełnisz warunków „próby”, musisz liczyć się z tym, że postępowanie karne zostanie wznowione i tym razem dojdzie już do Twojego skazania.

Można przy tym wyróżnić 2 kategorie takich zdarzeń. Pierwsza nakłada na sąd obowiązek podjęcia warunkowo umorzonego postępowania,. Druga kategoria obejmuje natomiast tzw. przypadki fakultatywne – sąd może, ale nie musi podjąć umorzonego postepowania.

Obligatoryjne podjęcie umorzonego postępowania karnego

Sąd musi podjąć postępowanie karne, jeśli w okresie próby popełnisz przestępstwo umyślne i otrzymasz prawomocne skazanie. Podobnie jak w przesłankach warunkowego umorzenia postępowania i tutaj ma znaczenie umyślność. Sam fakt popełnienia przestępstwa ani nawet fakt skazania jeszcze nie zobowiązuje sądu, by podjąć postępowanie. Liczy się to, czy Twoje działanie było umyślne.

Fakultatywne podjęcie umorzonego postępowania

Sąd może, ale nie musi podjąć postępowania karnego, gdy rażąco naruszasz porządek prawny albo nie wywiązujesz się z dodatkowych nałożonych na Ciebie obowiązków (np. dozoru kuratora itp.). Może podjąć postępowanie również, gdy porządek prawny będziesz naruszać po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, ale przed jego uprawomocnieniem się. Obowiązuje przy tym ograniczenie czasowe – warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

Szukasz porady lub konsultacji prawnej? Napisz do nas!